ΕΕ: Ποιος τελικά είναι υπεύθυνος για τους μετανάστες

Συνεργασία του Τύπου της Κυριακής με την αμερικανική εταιρία αναλύσεων Startfor*

Η συζήτηση στην ΕΕ για τους παράνομους μετανάστες, τους πρόσφυγες και όσους ζητούν άσυλο έγινε περισσότερο ευαίσθητη μετά την βύθιση του πλοίου που μετέφερε 500 μετανάστες  την περασμένη εβδομάδα κοντά στο ιταλικό νησί Λαμπεντούσα. Περίπου 200 άνθρωποι πνίγηκαν, ενώ αγνοούνται ακόμα 150 άτομα. 

Το γεγονός οδήγησε την ιταλική κυβέρνηση να ζητήσει την επαναδιαπραγμάτευση της ευρωπαϊκής πολιτικής για το θέμα, με κάποιους από τους υπουργούς από τα κράτη-μέλη να το συζητούν στις 8 Οκτωβρίου. Και ενώ η μετανάστευση θα εξακολουθήσει να παραμένει κεντρικό ζήτημα στην ευρωπαϊκή ατζέντα για ακόμα κάποιο διάστημα, θα υπάρξει μικρή πρόοδος, διότι στα μέλη της ΕΕ δεν έχουν ούτε την βούληση, αλλά και ούτε την ικανότητα να προχωρήσουν σε μια ουσιαστική μεταρρύθμιση. 

 Η γεωγραφική θέση της Ευρώπης αλλά και τα υψηλά πρότυπα διαβίωσης την κάνουν έναν ελκυστικό προορισμό για μετανάστες από την Αφρική, την Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους, περίπου ενάμιση  δισεκατομμύριο από τα συνολικά δεκαέξι εκατομμύρια προσφύγων παγκοσμίως ζουν νόμιμα σήμερα στην Ευρώπη, με επίσης μερικά ακόμα εκατομμύρια παράνομους.     

Το γεγονός δημιουργεί ένταση σε χώρες στα νότια και ανατολικά σύνορα της ΕΕ -είναι τα βασικά σημεία εισόδου για τους παράνομους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο που εισέρχονται στο μπλοκ. Τα μέλη της ΕΕ έχουν ασκήσει ειδικότερα και σε μεγάλο βαθμό κριτική στην Ελλάδα για τον ανεπαρκή έλεγχο των συνόρων, γεγονός που επιτρέπει στους παράνομους μετανάστες να μπουν στην χώρα από την Τουρκία και τα Δυτικά Βαλκάνια.  

Παρομοίως, τα υψηλά επίπεδα αστάθειας που κυμαίνονται από βίαιες ταραχές μέχρι εμφυλίους πολέμους στην Βόρειο Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο οδηγούν στην αύξηση της ροής των μεταναστών στην Ιταλία. Επίσης ομάδες εμπορίας ανθρώπων μεταφέρουν κόσμο από την Σομαλία και την Ερυθραία σε σημεία διέλευσης, σαν τη Λιβύη. Όταν βρισκόταν στην εξουσία ο Μ. Καντάφι, Ιταλία και Λιβύη είχαν συμφωνία, σύμφωνα με την οποία η ακτοφυλακή της Ιταλίας μπορούσε άμεσα να απελάσει τους παράνομους μετανάστες πίσω στα λιβυκά παράλια, χωρίς την υποβολή αιτήσεων ασύλου. Αλλά η κρίση στην Λιβύη σταμάτησε την συμφωνία.       Κατά ειρωνικό τρόπο, μετά την τραγωδία στη Λαμπεντούζα, η Ρώμη έδωσε υπηκοότητα σε όσους έχασαν τη ζωή τους ως μια χειρονομία καλής πολιτικής θέλησης. Όσοι επέζησαν μπορεί να επαναπατριστούν στις χώρες τους, δεδομένου ότι η παράνομη μετανάστευση αποτελεί έγκλημα στην Ιταλία.

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία έχει οδηγήσει επίσης σε μια απότομη αύξηση όσων ζητούν άσυλο. Η βουλγαρική κυβέρνηση ασχολείται ιδιαίτερα με το θέμα με την Σόφια να αντιμετωπίζει την αυξημένη μετανάστευση εν μέσω σοβαρής οικονομικής και πολιτικής κρίσης.

Το εν λόγω ζήτημα είναι εξίσου αμφιλεγόμενο στην Βόρεια Ευρώπη. Καθώς η οικονομική κρίση εξαπλώνεται στο βορρά, οι κυβερνήσεις βρίσκονται υπό την αυξημένη λαϊκή πίεση να περιορίσουν την μετανάστευση, και την νόμιμη και την παράνομη. Αυτή την εβδομάδα, η βρετανική κυβέρνηση θα παρουσιάσει νομοσχέδιο για περαιτέρω ελέγχους στους αλλοδαπούς που ζουν στην χώρα και για την επιτάχυνση των απελάσεων των παράνομων μεταναστών. Στην Σουηδία, μια χώρα που παραδοσιακά δεχόταν μετανάστες, οι ταραχές που έγιναν σε γειτονιές με μεγάλο πληθυσμό μεταναστών τον περασμένο Μάιο άνοιξαν συζήτηση για το θέμα. Στην Γαλλία, η κυβέρνηση του σοσιαλιστή Φ. Ολάντ δεν έχει αλλάξει την πολιτική του Παρισιού για πάταξη των καταυλισμών των Ρομά και την απέλαση των παράνομων μεταναστών.    

Στο επίκεντρο της συζήτησης στην Ευρώπη τίθεται ένα βασικό ερώτημα: Ποιος τελικά είναι υπεύθυνος για όσους ζητούν άσυλο; Σύμφωνα με την σημερινή ευρωπαϊκή πολιτική, γνωστή και ως Κανονισμός του Δουβλίνου, η χώρα στην οποία φτάνει πρώτα κάποιος είναι υπεύθυνη να το διαχειριστεί. Οι κυβερνήσεις του νότου ζητούν μια πιο αναλογική κατανομή μεταξύ των χωρών της ΕΕ των προσφύγων και όσων ζητούν άσυλο, καθώς οι χώρες του βορρά θέλουν να διατηρηθεί η σημερινή πολιτική. Το τελευταίο δεν είναι πάντοτε εφικτό. Τα γερμανικά δικαστήρια έχουν συχνά απαγορεύσει τις απελάσεις προς Ελλάδα και την Ιταλία ανθρώπων που έκαναν αίτηση για άσυλο και οι οποίοι είχαν εισέλθει στην ΕΕ μέσω των χωρών αυτών.     

Αυτές οι εντάσεις εξηγούνται από το διαρκές ευρωπαϊκό δίλλημα ανάμεσα στην υπερεθνική ολοκλήρωση/ενσωμάτων και τα εθνικά προνόμια. Οι συνθήκες της ΕΕ επιτρέπουν την ελεύθερη κίνηση ανθρώπων εντός της Ευρώπης, και τα περισσότερα μέλη της ΕΕ είναι μέλη της ζώνης Σένγκεν, η οποία εξάλειψε τους ελέγχους στα σύνορα μεταξύ των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι από τη στιγμή που εισέρχονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι μετανάστες μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα εντός της ηπείρου χωρίς εμπόδια. Αυτή η πολιτική ωστόσο δεν υφίσταται χωρίς αντιδράσεις. Τον Απρίλιο του 2011, η γαλλική κυβέρνηση διέκοψε προσωρινά όλες τις σιδηροδρομικές συνδέσεις με την Ιταλία, όταν η Ρώμη έδωσε άδειες μετακίνησης σε παράνομους μετανάστες από την Βόρειο Αφρική, γεγονός που υποτίθεται ότι τους επέτρεψε να κινούνται ελεύθερα στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Ωστόσο τα μέλη της ΕΕ διατηρούν επίσης έναν σημαντικό βαθμό αυτονομίας στο πώς θα αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες και για τον τρόπο που θα εξετάζονται οι αιτήσεις για άσυλο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η ΕΕ έχει προσπαθήσει να εδραιώσει ένα Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου με στόχο την εναρμόνιση της πολιτικής μεταξύ των κρατών-μελών. Ωστόσο αυτές οι πρωτοβουλίες εστιάζουν περισσότερο στην ανταλλαγή πληροφοριών και στους καλύτερους συνοριακούς ελέγχους. Δεν έχουν κανένα πραγματικό αντίκτυπο στο τι συμβαίνει αφότου οι μετανάστες εισέρχονται στο ευρωπαϊκό έδαφος. 

Η κρίση στην Βόρειο Αφρική, στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη προσθέτουν μια νέα διάσταση στον πολιτικό κατακερματισμό της ΕΕ. Με την αστάθεια να ενδέχεται να παραμείνει υψηλή στην Βόρειο Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο, και καθώς η οικονομική κρίση εξακολουθεί να εξαπλώνεται στα βόρεια της Ευρώπης, η κατάσταση με τους αιτούντες άσυλο, τους πρόσφυγες και τους παράνομους μετανάστες είναι πιθανό να δημιουργήσει τριβές μεταξύ των μελών της ΕΕ. Τα κράτη στο νότο θα συνεχίσουν να πιέζουν τις Βρυξέλλες για αναθεώρηση της πολιτικής, ακόμα και αν οι ίδιες αυτές χώρες παραβιάζουν αυτές τις πολιτικές. Η βόρεια και η νότια Ευρώπη θα συνεχίσουν την αντιδικία με τα πολιτικά κόμματα που έχουν αντι-μεταναστευτική πολιτική και θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν ορισμένα σημεία της ατζέντας αυτών των κομμάτων. Όσο η οικονομική και πολιτική πίεση και η πίεση για την ασφάλεια θα αυξάνεται για κάποια από τα μέλη της ΕΕ, μονομερείς αποφάσεις θα γίνονται όλο και πιο συχνές. Σε αυτό το πλαίσιο, μια συνολική προσέγγιση στο θέμα της μετανάστευσης γίνεται όλο και πιο απίθανη.

Υπεύθυνη διαχείρισης: Δέσποινα Συριοπούλου

*Δημοσιεύτηκε στον Τύπο της Κυριακής στις 13 Οκτωβρίου