Μιλά σήμερα στο Greek American News Agency ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κ. Κώστας Κίττας
Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Και τα Τρίκαλα και η Λάρισα είναι πυκνοκατοικημένες πόλεις με τη Λάρισα να έχει υψηλό συντελεστή δόμησης και η αναλογία ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο δεν είναι ιδαιίτερα υψηλή. Αντιμετωπίζουν κατά τους θερινούς μήνες ακραίες κλιματικές συνθήκες που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες. Τα τελευταία χρόνια κυρίως στη Λάρισα οι συνθήκες αυτές έχουν επιδεινωθεί λόγω της πυκνής δόμησης, της εκτεταμένης επίστρωσης με τσιμέντο και της υπερβολικής χρήσης κλιματιστικών. Αφού εξαντληθούν οι δυνατότητες φύτευσης σε ακάλυπτους χώρους, ιδιωτικούς και δημόσιους η φύτευση σε οροφές και όψεις θα μπορούσε να δώσει μια ανακούφιση στις πόλεις κατά τους θερινούς μήνες». Αυτά δηλώνει σήμερα ο κ. Κώστας Κίττας, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και διευθυντής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Διαχείρισης Αγρο-οικοσυστημάτων (Ι.ΤΕ.Δ.Α.), το οποίο αποτελεί τμήμα του Κέντρου Έρευνας Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας (Κ.Ε.ΤΕ.Α.Θ.).
Η συνέντευξη
«Ο Κτηριακός τομέας ευθύνεται για το 40% της συνολικής καταναλισκόμενης ενέργειας και για το 35% του συνόλου των εκπομπών CO2. Η χώρα μας δεν αξιοποίησε την δεκαετία που κλείνει σε λίγους μήνες, γιατί ολιγώρησε στην ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας 91/2002EC, παρότι ο Κανονισμός Ορθολογικής Χρήσης & Εξοικονόμησης Ενέργειας είχε ψηφιστεί από το Εθνικό Κοινοβούλιο το 1998.
Όμως το πρόβλημα έχει βαθύτερες ρίζες, καθώς το οικιστικό μοντέλο και ο χωροταξικός σχεδιασμός που υιοθετήθηκαν στην χώρα μας μεταπολεμικά αποτρέπουν την εφαρμογή απλών πολιτικών για την αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων, μεταξύ αυτών της ενέργειας και της ρύπανσης προερχόμενης από τα κτήρια.
Στην χώρα μας υπάρχουν επισήμως καταγεγραμμένα περί τα 4.500.000 κτήρια, από αυτά το 67% δεν έχουν καθόλου θερμομόνωση, στο 20% η θερμομόνωση είναι ελλειπής και μόνο στο 13% (κτήρια που κατασκευάστηκαν μετά το 1985) αυτών έχει εφαρμοσθεί ο ισχύων κανονισμός θερμομόνωσης του 1979. Διάφοροι έλεγχοι από ακαδημαϊκούς ή ερευνητικούς φορείς (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών & Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών ΑΠΘ) έχουν δείξει ότι και εκεί υπάρχει ένα αξιοσημείωτο ποσοστό κτηρίων (30%) που δεν έχουν ακολουθήσει πλήρως την μελέτη θερμομόνωσης και σημειώνονται ουσιαστικές παραλείψεις.
Ποιοί ευθύνονται για την κατάσταση αυτή; Σίγουρα η έλλειψη πολιτικής βούλησης στο να εφαρμοστεί το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει, αλλά και η έλλειψη εγρήγορσης από την πλευρά της πολιτείας να ετοιμάσει τις δομές για την εναρμόνιση της οδηγίας 91/2002EC άλλα και όλα τα νομοθετικά εργαλεία για την εφαρμογή της.
Η πυκνή αστική δόμηση που οφείλεται στο κακό ή και ανεπαρκή χωροταξικό σχεδιασμό των πόλεων μας, που παλαιοτέρα εξυπηρέτησε μαζικές ανάγκες του πληθυσμού αλλά συνεχίζει και σήμερα να διέπεται από ένα στρεβλό σύστημα (αντιπαροχή, υψηλούς συντελεστές δόμησης) που καθορίζεται από αυστηρά και μόνο οικονομικούς όρους χωρίς να εξετάζονται σημαντικότεροι παράγοντες που επιδρούν στο άνθρωπο (υγεία σωματική και ψυχική, περιβάλλον).
Η ελλιπής ενημέρωση των πολιτών για τα γενικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν από την χρήση φυσικών πόρων για την επίτευξη συνθηκών άνεσης στα κτήρια αλλά και η πρόκληση ρύπων από αυτά και η ανάληψη δράσης από του ίδιους. Βέβαια, αυτό απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας και ίσως στάσης ζωής σε αρκετά θέματα.
Όμως άμοιροι ευθυνών δεν είναι και οι πολίτες, οι οποίοι ευαισθητοποιούνται για αυτά τα θέματα κυρίως όταν το κόστος των ενεργειακών αγαθών αυξάνεται, ενώ σε καιρούς ή εποχές που το κόστος θεωρείται ανεκτό δείχνουν αδιαφορία για το αν γίνεται σπατάλη ενέργειας ή για το αν καταναλώνουν μη ανανεώσιμες μορφές ενέργειας που δυστυχώς θα στερηθούν οι επόμενες γενιές.
Οι χώρες που έχουν λάβει μέριμνα για την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στον κτηριακό τομέα είναι κυρίες οι χώρες της βόρειας Ευρώπης, λόγω κυρίως των δυσμενέστερων κλιματολογικών συνθηκών. Όμως αυτό το μειονέκτημα τους το έχουν μετατρέψει σε πλεονέκτημα καθώς με κινητροδοτικές πολιτικές έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια ισχυρή αγορά γύρω από αυτό τον τομέα, να αναπτύξουν τεχνολογίες αξιοποίησης των ήπιων μορφών ενέργειας παρότι είναι φτωχότεροι σε αυτές από εμάς, και να δημιουργήσουν αξιόλογη βιομηχανία υλικών και τεχνικών λύσεων που τους δίνει σημαντική προστιθέμενη αξία στο ΑΕΠ τους και παράλληλα απασχολεί σημαντικό αριθμό εργαζομένων. Αυτός ο δυναμικός παράγοντας της οικονομίας τους δίνει την δυνατότητα να εξελίσσουν το νομοθετικό τους πλαίσιο για κτήρια με καλύτερη ενεργειακή απόδοση».
Η εύρεση ενός νέου τρόπου οικοδόμησης των κατοικιών περισσότερο υγιούς και φιλικότερου προς το περιβάλλον οδήγησε στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνικών εξοικονόμησης ενέργειας. Δεν θα πρέπει και η Πολιτεία να συνδράμει στην προσπάθεια προώθησης της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής;
«Για τα νέα κτήρια η εφαρμογή αρχών βιοκλιματικής σχεδιασμού είναι κάτι που μπορεί να υιοθετηθεί και να προωθηθεί δυναμικά από την πολιτεία με πολιτικές κινήτρων. Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια από πολλούς επιστημονικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς φορείς, αρκετοί από τους οποίους θα πρέπει να εγκαταλείψουν τα στενά συμφέροντά τους. Όμως λύσεις θα πρέπει να αναζητηθούν και για το υπάρχον κτηριακό απόθεμα των πόλεων, όπου οι αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού στην πλειονότητα τους δεν μπορούν να βρουν εφαρμογή. Μερικές αρχές ανάλογου σχεδιασμού όμως μπορούν να εφαρμοστούν όπως οι φυτεμένες στέγες ακόμη και σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, Αξίζει να αναφερθούν παραδείγματα κινήτρων για φυτεμένες οροφές που έχουν εφαρμοστεί σε άλλες χώρες, όπως:
1. Ελβετία: 100.000 στρέμματα φυτεμένων ταρατσών
2. Λονδίνο: πρόγραμμα για φύτευση 240.000 στρεμμάτων ταρατσών
3. Γερμανία: το 10% των ταρατσών είναι φυτεμένες και υπάρχουν κίνητρα από τις Δημοτικές Αρχές προς τους πολίτες για φύτευση ταρατσών
4. Στο Βανκούβερ επιτρέπεται η υπέρβαση του ανώτατου ορίου ύψους των κτιρίων εφόσον κατασκευαστεί κήπος στο δώμα
5. Στο Τόκιο είναι υποχρεωτική η φύτευση του 20% του δώματος αν αυτό ξεπερνά τα 1000 m2
Σε πρώτη φάση η εξοικονόμηση ενέργειας πρέπει να αρχίσει από τον πυκνοκατοικημένο αστικό ιστό , διότι θα προκύψει σημαντικό οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που έχει και μικρότερη αγοραστική δύναμη άρα και την μεγαλύτερη ανάγκη. Δυστυχώς η κατασκευή κτηρίων βιοκλιματικού σχεδιασμού στην χώρα μας σήμερα είναι προνόμιο των οικονομικά ισχυρών, καθώς προϋποθέσεις όπως χαμηλή δόμηση (χαμηλός συντελεστής δόμησης), σωστός προσανατολισμός και η χρησιμοποίηση παθητικών συστημάτων, δε μπορούν να βρουν εφαρμογή σε πυκνοκατοικημένα αστικά συγκροτήματα».
Τα τελευταία όμως χρόνια, σημαντική εφαρμογή βρίσκει η ενσωμάτωση πράσινου (φυτικής επιφάνειας) σε δομικά στοιχεία (οροφή, τοίχους) του κτιρίου. Οι οροφές των κτηρίων είναι οι πιο εκτεθειμένες επιφάνειες σε μια πόλη, ειδικά κατά τη θερινή περίοδο. Στη Θεσσαλία, ειδικά σε πόλεις όπως η Λάρισα και τα Τρίκαλα πόσο απαραίτητη κρίνετε την ενσωμάτωση του πρασίνου σε δομικά στοιχεία;
«Τα φυτά συνεισφέρουν στη μείωση της θερμοκρασίας του αστικού περιβάλλοντος με πολλούς τρόπους: α) Με τη σκίαση που προσφέρει το φύλλωμα, β) Με την εξάτμιση του νερού κατά τη διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής μειώνεται τοπικά η θερμοκρασία, γ) Με την αποφυγή επιβάρυνσης των γύρω επιφανειών με ανακλώμενη ακτινοβολία, δ) Με τη δυνατότητα ‘καθοδήγησης’ του ανέμου για πιο αποτελεσματική απαγωγή του θερμικού φορτίου. Αξίζει να σημειωθεί πως ενώ στις Ευρωπαϊκές χώρες η αναλογία ελευθέρων και πράσινων χώρων ανά κάτοικο κυμαίνεται από 10-15 m2/κάτοικο, στην Ελλάδα υπάρχει δραματική μείωση της αναλογίας αυτής που φτάνει τα 2.7 m2/κάτοικο στην Αθήνα. Ελλείψει ελεύθερων χώρων η χρήση οροφών και τοίχων για φύτευση αποτελεί όχι απλά μια λύση αλλά μια αναγκαιότητα. Βέβαια ενώ η φύτευση των ακάλυπτων χώρων με δέντρα και φυτά είναι μια επέμβαση μικρού κόστους η φύτευση της οροφής απαιτεί τη δαπάνη σημαντικού χρηματικού ποσού (της τάξης των 100 -150 € /m2) αλλά και έλεγχο στατικότητας του κτηρίου ώστε να επιβεβαιωθεί η δυνατότητά του να φιλοξενήσει μια πράσινη στέγη. Άλλη εναλλακτική επιλογή είναι η φύτευση όψεων που δείχνει να αντιμετωπίζει τις αυξημένες απαιτήσεις σχετικά με τη στατικότητα της κατασκευής αλλά ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα υγρασίας. Σε κάθε περίπτωση είναι μια υποσχόμενη τεχνική που ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί σε ευρεία κλίμακα στην Ελλάδα. Η μείωση της εξωτερικής θερμοκρασίας σε περίπτωση που είναι φυτεμένες και οι στέγες και οι όψεις κυμαίνεται από 6 oC έως 8 oC,, ανάλογα με το πλάτος του δρόμου ενώ η μείωση της θερμοκρασίας αν είναι φυτεμένες μόνο οι όψεις κυμαίνεται από 2.7 oC έως 3.6 oC. Η χρήση της πράσινης στέγης μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση ενέργειας από 2% (για θέρμανση) ετησίως σε ισχυρά μονωμένα κτίρια μέχρι 37% (για ψύξη) σε μη μονωμέαν κτήρια. Πέραν της δυνατότητας εξοικονόμησης ενέργειας τα πράσινα δώματα εμφανίζουν και μια επιπρόσθετη σειρά πλεονεκτημάτων όπως: Μείωση της θερμοκρασίας σε επίπεδο πόλης και συνεπώς βελτίωση των θερμικών συνθηκών κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών αλλά και αύξηση της σχετικής υγρασίας στην περιοχή της πράσινης στέγης. Επίσης έχουμε βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Η πράσινη στέγη συμβάλλει στην κατακράτηση διαφόρων τύπων ρύπων. Ένα δώμα φυτεμένο με γρασίδι δεσμεύει 0,2 Kg/m2/έτος σκόνης και ρύπων και ανά 6-10 μ2 παράγει το οξυγόνο που χρειάζεται ένας άνθρωπος στη διάρκεια του χρόνου. Εκτός όμως από τα αιωρούμενα σωματίδια τα φυτά μπορούν να απορροφήσουν και άλλους ατμοσφαιρικούς ρύπους όπως το CO2, το SO2, το NO2 το NF κ.ά. Nα τονισθεί ότι η παραγωγή οξυγόνου είναι επίσης σημαντικός παράγοντας. Τέλος, μπορούμε να έχουμε μείωση του ηλεκρτικού φορτίου αιχμής κατά τους θερινούς μήνες έως και 50%.
Και τα Τρίκαλα και η Λάρισα είναι πυκνοκατοικημένες πόλεις με τη Λάρισα να έχει υψηλό συντελεστή δόμησης και η αναλογία ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο δεν είναι ιδαιίτερα υψηλή. Αντιμετωπίζουν κατά τους θερινούς μήνες ακραίες κλιματικές συνθήκες που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες. Τα τελευταία χρόνια κυρίως στη Λάρισα οι συνθήκες αυτές έχουν επιδεινωθεί λόγω της πυκνής δόμησης, της εκτεταμένης επίστρωσης με τσιμέντο και της υπερβολικής χρήσης κλιματιστικών. Αφού εξαντληθούν οι δυνατότητες φύτευσης σε ακάλυπτους χώρους, ιδιωτικούς και δημόσιους η φύτευση σε οροφές και όψεις θα μπορούσε να δώσει μια ανακούφιση στις πόλεις κατά τους θερινούς μήνες».
Ποια αποτελέσματα θα έχει μια τέτοια προοπτική; Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και ειδικά το τμήμα Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Διαχείρισης Αγροοικοσυστημάτων του Κέντρου Έρευνας Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας (ΚΕΤΕΑΘ), κατά πόσο ανταποκρίνεται σε όλα τα παραπάνω;
«Το Τμήμα Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος έχει σημαντική δραστηριότητα (διδακτική και ερευνητική) σε θέματα αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος. Στο συγκεκριμένο θέμα της βιοκλιματολογίας των κτιρίων και της εξοικονόμησης ενέργειας δραστηριοποιείται το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών και Ελέγχου Περιβάλλοντος στο οποίο ήδη εκπονείται διδακτορική διατριβή με αντικείμενο τις πράσινες στέγες.
Το Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Διαχείρισης Αγροοικοσυστημάτων (ΙΤΕΔΑ) του Κέντρου Έρευνας Ανάπτυξης και Τεχνολογίας (ΚΕΤΕΑΘ) έχει αναπτύξει μια πλούσια δράση στα ζητήματα που αφορούν την ενεργειακή κατανάλωση των κτηρίων και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης με χρήση βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και ενσωμάτωσης πράσινου στα κτίρια και τον αστικό ιστό. Σε ό,τι αφορά την ενεργειακή κατανάλωση έχει προμηθευτεί τον κατάλληλο εξοπλισμό και διενεργεί Ενεργειακές Επιθεωρήσεις σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια ενώ πραγματοποιεί και ενεργειακές μελέτες με χρήση εξειδικευμένου λογισμικού προκειμένου να ποσοτικοποιήσει τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μετά από τις προτεινόμενες επεμβάσεις προσομοιώνοντας την ενεργειακή συμπεριφορά του κτηρίου. Εκτός από δράσεις παροχής υπηρεσιών έχει οργανώσει δίκτυο σεμιναρίων ‘Ενεργειακών Επιθεωρητών’ στο Βόλο, στη Λάρισα και στα Τρίκαλα σε συνεργασία με το ΤΕΕ Κεντρικής & Δυτικής Θεσσαλίας για κατάρτιση Μηχανικών και Τεχνολόγων σε θέματα καταγραφής της ενεργειακής κατανάλωσης κτιρίων και πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια. Εκτός των δράσεων που σχετίζονται με παροχή υπηρεσιών και εκπαίδευση έχει αναπτύξει σημαντική ερευνητική δραστηριότητα. Έχει αναπτύξει δίκτυο μετρήσεων θερμοκρασίας και υγρασίας μέσα στην πόλη του Βόλου και ήδη λειτουργεί μετεωρολογικό σταθμό στην περιοχή του Βελεστίνου. Στο πλαίσιο των ερευνητικών δραστηριοτήτων έχουν αναπτυχθεί υπολογιστικά μοντέλα για τον προσδιορισμό της επίδρασης της χρήσης πράσινης στέγης στο εσωτερικό μικροκλίμα των κτιρίων. Σχετικές εργασίες έχουν παρουσιαστεί σε συνέδρια και επιστημονικά περιοδικά. Ειδικά η χρήση πράσινης στέγης και η επίδρασή της στο εσωτερικό μικροκλίμα των κτηρίων αλλά και στο εξωτερικό αστικό κλίμα της περιοχής γύρω από αυτά, αποτελούν αντικείμενο μελέτης στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικής διατριβής σε συνεργασία με το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών και Ελέγχου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αλλά και σε επίπεδο χρηματοδοτούμενων ερευνητικών έργων ακαδημαϊκού αλλά και αναπτυξιακού χαρακτήρα στα οποία συμμετέχει το ΙΤΕΔΑ-ΚΕΤΕΑΘ. Τέλος θα ήταν παράλειψή μου αν δεν ανέφερα τα ονόματα των μελών της ερευνητικής ομάδας του ΙΤΕΔΑ που ΄χω την τιμή να διευθύνω. Είναι ο εντεταλμένος ερευνητής Δρ Θωμάς Μπαρτζάνας Θωμάς, οι μεταδιδάκρορες ερευνητές Δρ Κατερίνα Μπαξεβάνου, Δρ Φείδαρος Δημήτρης και Δρ Δημήτρης Παπαναστασίου και η υποψήφια διδακτορας Στελλίνα Τσιάντου».
Συνοπτικά ποιες συμβουλές θα δίνατε στους πολίτες που ζουν στο τσιμέντο και στην παντελή έλλειψη πρασίνου;
«Να σπάσουν το τσιμέντο στους ακάλυπτους και να βάλουν τη φύτευση την οποία ούτως ή άλλως προβλέπει ο ΓΟΚ. Να αντικαταστήσουν την επίστρωση από τσιμέντο και πλάκες στις θέσεις στάθμευσης με κυβόλιθους. Να διατηρούν φυτά σε βεράντες και αυλές. Να απαιτήσουν από τις δημοτικές αρχές χώρους πράσινου και δέντρα σε όλους τους διαθέσιμους χώρους και πλατείες χωρίς επίστρωση τσιμέντου. Χαρακτηριστικά μπορούμε να πούμε ότι το χώμα έχει συντελεστή εκπομπής θερμικής ακτινοβολίας της τάξης του ε=0.36 ενώ ο αντίστοιχος συντελεστής του τσιμέντου φθάνει το ε=0.95. Αυτό σημαίνει ότι για την ίδια θερμοκρασία το τσιμέντο εκπέμπει την τριπλάσια θερμική ακτινοβολία στο περιβάλλον από ότι το χώμα. Η έλλειψη πράσινου ευνοεί την ανάπτυξη φαινομένων θερμικής νησίδας με αποτέλεσμα εμφάνιση θερμοκρασιών στο κέντρο των πόλεων έως και 10 oC υψηλότερες από αυτές των περιχώρων το καλοκαίρι. Οι υψηλές θερμοκρασίες υποχρεώνουν τους κατοίκους σε αυξημένη χρήση κλιματιστικού. Τα κλιματιστικά για να λειτουργήσουν αφαιρούν θερμότητα από το εσωτερικό του κλιματιζόμενου χώρου και αποβάλλουν τη θερμότητα αυτή στο εξωτερικό περιβάλλον με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Οι πολίτες μπορούν και πρέπει να σπάσουν το κύκλο αυτό με επεμβάσεις απλές στον προσωπικό τους χώρους, με δράση για αύξηση των χώρων πράσινου και μείωση των επιστρώσεων στους κοινόχρηστους χώρους και με λελογισμένη χρήση των κλιματιστικών στο επίπεδο που αυτά είναι απαραίτητα».
