του Theodor Petrov
Dort wollen wir niedersinken
Unter dem Palmenbaum,
Und Liebe und Ruhe trinken,
Und träumen seligen Traum.
Heinrich Heine «Auf Flügeln des Gesanges» (On Wings of Song)*
Συνήθως οι ιστορικές αλλαγές έρχονται απρόσμενα, δεν σχεδιάζονται και τις περισσότερες φορές ούτε καν μπορούν να προβλεφθούν. Ίσως αυτός είναι ο λόγος – όπως συμβαίνει και με τους σεισμούς – που η κοινωνία είναι εντελώς ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την εκάστοτε «ιστορική λαίλαπα» γι᾽ αυτό και τις περισσότερες φορές οι «απώλειες» είναι μεγάλες. Εξαίρεση δεν αποτελούν ούτε οι κάθε είδους κοινωνικές δομές, οι οποίες δέχονται με ιδιαίτερη ένταση την «καταστροφική μανία» του «Εγκέλαδου» της ιστορίας.
Μια από τις πολλές παρενέργειες των «ιστορικών σεισμών» είναι η αδυναμία προσαρμογής των «θεσμών» στις νέες συνθήκες, η οποία πηγάζει κυρίως από την – αρχικώς υποσυνείδητη και εν συνεχεία συνειδητή – άρνηση αποδοχής του τετελεσμένου γεγονότος της διαφοροποιήσεως των προτεραιοτήτων της κοινωνίας. Όμως και η κοινωνία από την πλευρά της – ιδιαιτέρως οι πολυπολιτισμικές που επέζησαν των ολοκληρωτικών καθεστώτων του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος – έχοντας απολέσει την «ιδεολογική ισορροπία» που της παρείχε η «πίστη» στη «νομοτελειακή ευστάθεια» του συστήματος, αναζητάει θεραπείες της «διχασμένης προσωπικότητάς» της σε παρωχημένες και απολιθωμένες ιδέες του πάλαι ποτέ «ενδόξου παρελθόντος».
Για το σκοπό αυτό, δηλαδή για τη θεραπεία της «ιδεολογικής σχιζοφρένειας» της κοινωνίας, η πολιτική ελίτ, έχοντας απομακρύνει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, από την πολιτική σκηνή όσες πολιτικές δυνάμεις είχαν εκφράσει διαμετρικά αντίθετες από αυτή θέσεις, επιβάλλει στην Εκκλησία, με το δέλεαρ της επιστροφής κάποιων περιουσιακών στοιχείων, μια ιδιόμορφη συμμαχία. Από την πλευρά της η Εκκλησία αποδέχεται ευχαρίστως το ρόλο που της προτείνουν, «βαπτίζει» τη συμμαχία «συμφωνία» κατά το… βυζαντινό πρότυπο, καθορίζει αυτοβούλως τα γεωπολιτικά της συμφέροντα («ρωσικός κόσμος»), ονομάζει την αντιπολίτευση «εχθρό του λαού» (Στα ρωσικά: http://www.newsru.com/religy/29oct2012/rybko.html) και όταν όλα αυτά δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα, τότε ανακηρύσσει εαυτήν… υπό διωγμόν!
Στην αναζήτηση εκείνου του ιδεολογήματος, το οποίο θα αναπληρώσει το ιδεολογικό κενό, προτείνονται αλλοπρόσαλλες, ως επί το πλείστον, θεωρίες που συνδυάζουν λίγο πανσλαβισμό, λίγο μικροαστικό εθνικοπατριωτισμό, τσαρικά μεγαλεία και άλλα ευτράπελα συστατικά. Π.χ. ο Alexander Dugin, ένας εκ των θεωρητικών του σύγχρονου ρωσικού μεγαλοϊδεατισμού, προτείνει το εξής: «Η επανάσταση στο Ιράν αποτελεί ένα από τα καλύτερα συμβάντα του 20ου αιώνα… Μόλις τώρα αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την παγκόσμια ιστορική σημασία της ισλαμικής επαναστάσεως, διότι απλά πρόκειται για μια πρόσκληση να την επαναλάβουμε σε άλλα πλαίσια, σε άλλες θρησκείες. Χρειαζόμαστε και εμείς τη δική μας ορθόδοξη επανάσταση, πρέπει να οικοδομήσουμε την κοινωνία στη βάση των ορθόδοξων κανόνων» (Στα ρωσικά: http://www.arcto.ru/modules.php?name=News&file=article&sid=21).
Εμβρόντητος ο παρατηρητής των εξελίξεων αναρωτιέται, πώς είναι δυνατόν να πιστεύεις ότι έχεις «σώας τας φρένας» και να χαρακτηρίζεις την «επανάσταση» στο Ιράν ως το καλύτερο συμβάν του 20ου αιώνα;
Όμως από ότι φαίνεται η Εκκλησία είτε δεν μπορεί, είτε δε θέλει να παραδεχθεί ότι, ένα σημαντικό κομμάτι του ρωσικού λαού δεν αποδέχθηκε το αρχαϊκό σενάριο της συσπειρώσεως πέριξ της Εκκλησίας, όπως έδειξε, μεταξύ άλλων, η έντονη κοινωνική κριτική εναντίον της Εκκλησίας της Ρωσίας, του Προκαθημένου και της πολιτικής της κατά τη διετία 2011-2012. Βεβαίως η κριτική δεν προέρχεται ούτε από αντι-ορθόδοξους κύκλους, αλλά ούτε και από αντιρωσικούς, όπως επίμονα προσπαθεί να πείσει όχι μόνο τη ρωσική κοινωνία, αλλά και την πανορθόδοξη κοινότητα ο αποδέκτης της κριτικής. Ουσιαστικά αυτή την έξαρση της κριτικής προκάλεσε η ίδια η Εκκλησία, η οποία κήρυξε μια «σταυροφορία» εναντίον της «εκκοσμικεύσεως» της ανέκαθεν εκκοσμικευμένης κοινωνίας, χωρίζοντάς τη με ένα επιπλέον κριτήριο, δηλαδή το βαθμό αποδοχής του προτεινόμενου από αυτή «με το στανιό» μοντέλου κοινωνικής αναπτύξεως.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Viacheslav Polosin: «Η κρατικοποίηση μιας εκκλησίας-ιεραρχίας σε μια πολυθρησκειακή χώρα απειλεί να μετατρέψει όλους τους πιστούς που προσανατολίζονται προς άλλες ιεραρχίες, όλους τους αλλόπιστους και όλους τους άπιστους σε μια πολιτική αντιπολίτευση του κράτους. Ένα πολυθρησκειακό έθνος δεν μπορεί να το ενώσει μια θρησκεία, η οποία κατατάσσει τους πολίτες σε πιστούς διαφόρων θρησκειών και κοσμοαντιλήψεων, αλλά μόνο ένας κοινός πολιτισμός και μια κοινή πολιτική παράδοση, η οποία δεν εισβάλλει στην προσωπική ελευθερία εντός των πλαισίων των υποχρεωτικών γιά όλους νόμων» (Στα ρωσικά: http://www.ng.ru/politic/2012-10-17/5_symphony.html).
Στο βιβλίο του «Espana invertebrada» (Η ασπόνδυλη Ισπανία) ο ισπανός φιλόσοφος José Ortega y Gasset διακρίνει μια ομοιότητα στην κοινωνική ανάπτυξη της Ισπανίας και της Ρωσίας, επισημαίνοντας ότι το πρόβλημα και των δυο κοινωνιών συνίσταται στην υφιστάμενη δυσαναλογία μεταξύ της δυνάμεως της πολίτικης ενότητας και του επιπέδου ωριμάνσεως, αναπτύξεως και αυτοσυνειδήσεως αυτών καθεαυτών των επιθυμούντων να ενωθούν κοινωνικών στοιχείων. Σύμφωνα με τον ισπανό στοχαστή, η κακοδαιμονία της Ρωσίας – κατ᾽ αναλογία προς την Ισπανία – συνίσταται στο ότι η αδύναμη κοινωνία, λόγω της απουσίας ισχυρών προσωπικοτήτων, δεν ήταν σε θέση να αναγκάσει την εξουσία να υπηρετήσει τα συμφέροντά της. Αντ᾽αυτού, δηλαδή αντί η εξουσία να εκφράζει την κοινωνία, ενδιαφερόταν μόνο για τα δικά της συμφέροντα, μάλιστα δε «και η μοναρχία και η Εκκλησία παρουσίαζαν τα δικά τους συμφέροντα ως εθνικά» (Στα ρωσικά: http://www.pseudology.org/Psyhology/Gasset/BezxrebetnayaIspania.htm).
Δυστυχώς η Εκκλησία, σε μεγαλύτερο από ότι η πολιτική εξουσία βαθμό, αρνείται επίμονα να παραδεχθεί ότι το περιεχόμενο του ρόλου της «κοινωνικής συσπειρώσεως», τον οποίο επέλεξε για τον εαυτό της, απέχει παρασάγγας από τη σύγχρονη ρωσική πραγματικότητα. Η «οικουμενικότητα» του ρωσικού πολιτισμού αποτελεί μια ανεκτίμητη κληρονομιά, η οποία όμως ουδεμία σχέση έχει με τις μεσαιωνικές και στείρες αντιλήψεις που τόσο επίμονα καλλιεργεί η Ρωσική Εκκλησία. Η εμμονή στη «συγκρουσιακή» αντιμετώπιση του Δυτικού πολιτισμού – πηγής κάθε είδους κακού, και κατά προέκταση και των εσωτερικών «διαφωνούντων»-πρακτόρων αυτού του, δήθεν, ξένου για τη ρωσική ιδιοσυγκρασία πολιτισμού, είναι αυτή που παράγει την απόλυτη αδιαφορία της κοινωνίας απέναντι στην Εκκλησία, την οποία οι «ιθύνοντες νόες» ερμηνεύουν ως «διωγμούς» εναντίον της (Σύμφωνα με το Levada Centre, http://www.levada.ru/24-10-2012/oktyabrskie-reitingi-odobreniya-doveriya-i-polozheniya-del-v-strane-znachimye-sobytiya-me, μόλις το 5% των Ρώσων εμπιστεύεται τον Πατριάρχη Κύριλλο).
Ήδη οδεύουμε προς το τέλος του δωδεκάτου έτους του 21ου αιώνα, ενός αιώνα που κάποιος αφελής ρομαντικός ονόμασε «αιώνα της Ορθοδοξίας». Ποίας όμως Ορθοδοξίας;
(*) There we will lay down,
under the palm-tree,
and drink of love and peacefulness
And dream our blessed dream.
