Συνεργασία της αμερικανικής εταιρίας πληροφοριών με τον Επενδυτή*
Η πολιτική της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή στο πλαίσιο του κυβερνώντος κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης έχει σε μεγάλο βαθμό επικεντρωθεί σε δυο φιλόδοξους στόχους: να εμβαθύνει την επιρροή της στον Αραβικό κόσμο μέσω της ενδυνάμωσης των μετριοπαθών σουνίτικων ισλαμικών δυνάμεων και της εμφανώς ανταγωνιστικής σχέσης με το Ισραήλ, και να χρησιμοποιήσει τον πολιτικό και οικονομικό κατευνασμό για να περιορίσει τις αποσχιστικές τάσεις των Κούρδων.
Αυτές οι πολιτικές, στενά συνδεδεμένες με την ηγεσία του τούρκου πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του υπουργού Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου μπορεί να τερματιστούν. Η Τουρκία απλώς δεν έχει την εσωτερική πολιτική συνοχή και την περιφερειακή επιρροή προκειμένου να επιμείνει στις θέσεις της εξωτερικής πολιτικής που συλλογικά λειτουργούν ενάντια στα αμερικανικά και ιρανικά συμφέροντα.
Η Τουρκία θα οδηγηθεί προς την κατεύθυνση μιας πιο μετριοπαθούς εξωτερικής πολιτικής εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, μεταξύ των οποίων ο αναπτυσσόμενος διάλογος Ηνωμένων Πολιτειών-Ιράν, η προθυμία της Ουάσινγκτον -τουλάχιστον προς το παρόν- να συνεργαστεί με την Ρωσία στην Μέση Ανατολή, η εξάπλωση των τζιχαντιστών στην άμεση περιοχή της, καθώς και η αυξανόμενη λίστα πολιτικών και οικονομικών θεμάτων που έχει να διαχειριστεί στο εσωτερικό. Αυτή η μετατόπιση θα συμβεί με μικρότερες αλλαγές τακτικής στην αρχή, αλλά ένας πιο ορατός επαναπροσδιορισμός της εξωτερική πολιτικής της Τουρκίας κατά πάσα πιθανότητα θα έρθει με τον ανασχηματισμό της πολιτικής ηγεσίας της χώρας στις εκλογές του 2014.
Ανάλυση
Η Τουρκία αντιμετωπίζει εμπόδια σε όλες τις πλευρές. Στην Αίγυπτο, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, στην οποία το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας έδειξε συμπάθεια και υποστήριξε σθεναρά εναντίον του στρατού, έχει δει πολλά από τα μέλη της να φυλακίζονται και να αποκλείονται από την πολιτική. Στην Λωρίδα της Γάζας, όπου η Τουρκία έχει ζητήσει την άρση του αποκλεισμού από το Ισραήλ με αντάλλαγμα την εξομάλυνση των σχέσεων, τόσο το Ισραήλ, όσο και η Αίγυπτος στοχεύουν στην εξουδετέρωση της Χαμάς. Στο Ιράκ, η περιφερειακή Κουρδική κυβέρνηση, την οποία στηρίζει η Τουρκία, προκειμένου να αναπτύξει έναν ανεξάρτητο αγωγό εξαγωγής αργού πετρελαίου, έχει εμπλακεί σε πολιτικές διαμάχες. Στην Συρία, τους σουνίτες αντάρτες, για τους οποίους η Τουρκία ήλπιζε ότι θα αντικαθιστούσαν τον Μπασάρ Αλ Άσαντ έχουν επισκιάσει αμάδες τζιχαντιστών, όπως αυτή του Ισλαμικού κράτους του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής, και η Jabhatal-Nusra. Και οι δυο ομάδες στρατολογούν εξαθλιωμένους Τούρκους από την νοτιοανατολική Τουρκία. Η ομάδα "Ισλαμικό κράτος του Ιράκ και της Εγγύς Ανατολής" έχοντας πρόσφατα καταλάβει την πόλη Αζάζ κοντά στα τουρκικά σύνορα, έχει απειλήσει ακόμα και με επιθέσεις αυτοκτονίας εντός της Τουρκίας.
Διαφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν
Αναφορικά με την περιφερειακή διπλωματία, η κατάσταση της Τουρκίας δεν είναι καλύτερη. Θεωρητικά, Ηνωμένες Πολιτείες και Τουρκία μοιράζονται μια σειρά από στρατηγικά συμφέροντα, την εξισορρόπηση (δυνάμεων) δηλαδή εναντίον του Ιράν και της Ρωσίας στην Μέση Ανατολή. Ωστόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν βλέπουν την Τουρκία σε αυτό το σημείο ως έναν εταίρο αρκετά ισχυρό ή αρκετά αξιόπιστο να διαχειριστεί την περιοχή. Ακόμα και αν η Τουρκία μπορούσε να ταιριάξει την ρητορική της με την δράση στις περιφερειακές κρίσεις, Ουάσινγκτον και Άγκυρα εξακολουθούν να έχουν ριζικές διαφωνίες σε πολλές τακτικής φύσεως λεπτομέρειες, από το να καθορίσουν αν πρέπει να εξοπλίσουν μια συγκεκριμένη συριακή ομάδα μέχρι να αποφασίσουν ποια διαδρομή πρέπει να έχει ο ιρακινός αγωγός. Χωρίς να μπορούν να στηριχθούν στην Τουρκία, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν αντί αυτού να εργαστούν με τους περιφερειακούς της αντιπάλους προς αναζήτηση μιας συμφωνίας που θα ελαφρύνει το βάρος των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή, αφήνοντας την Τουρκία ακόμη περισσότερο απομονωμένη.
Πουθενά δεν είναι πιο έντονο από ότι στη Συρία, όπου η συνεργασία των Ηνωμένων Πολιτειών με την Ρωσία και ο αναπτυσσόμενος διάλογος μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν απειλούν να ματαιώσουν το τουρκικό σχέδιο να δημιουργηθεί μια μετριοπαθής σουνίτικη κυβέρνηση για να αντικαταστήσει το καθεστώς Ασάντ. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία δεν θα τελειώσει, ως αποτέλεσμα αυτών των διαπραγματεύσεων, ωστόσο η Ουάσινγκτον, η Τεχεράνη και η Μόσχα μπορούν για διάφορους λόγους να συμφωνήσουν στην ανάγκη διατήρησης -κατά μια έννοια- του καθεστώτος.
Την ίδια στιγμή, το κόστος που συνδέεται με την τουρκική ενίσχυση της σουνίτικης εξέγερσης αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς. Η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει μόνο την απειλή των ιρανικών και συριακών μαχητών, αλλά βρίσκεται μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων σε ένα τοπίο ανταρτών. Όταν η Τουρκία προσπαθεί να επεκτείνει τις επιχειρήσεις ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων της για να αντισταθμίσει την αδυναμία των μετριοπαθών σουνιτών που υποστηρίζει, προκαλεί την οργή των μαχητών της Τζιχάντ. Και αν προσπαθήσει να στηρίξει τους τοπικούς μαχητές της Τζιχάντ, στην βορειοδυτική Συρία για να αντιμετωπίσει τους κούρδους μαχητές, τότε οι πολυεπίπεδες διαπραγματεύσεις με τους Κούρδους στην Τουρκία και το Βόρειο Ιράκ ανατρέπονται. Όσο η συριακή σύγκρουση συνεχίζει να εξελίσσεται, μειώνεται η ικανότητα της Τουρκίας να επηρεάσει αυτή την εξέλιξη
Οι αντιρρήσεις της Βαγδάτης στα στηριζόμενα από την Τουρκία κουρδικά σχέδια για τον αγωγό
Ο ανταγωνισμός της Τουρκίας με το Ιράν είναι πολύ μικρότερος στο Ιράκ από ό,τι στην Συρία, ωστόσο επιδεικνύει παρόμοια σημάδια στασιμότητας. Το βασικό πεδίο μάχης μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας στο Ιράκ βρίσκεται στο ιρακινό Κουρδιστάν, όπου η Άγκυρα έχει προσπαθήσει σιωπηρώς να στηρίξει το κουρδικό σχέδιο για την ανεξάρτητη εξαγωγή αργού πετρελαίου στην Τουρκία παρά την θέληση της Βαγδάτης. Με το σχέδιο να μπαίνει στα τελικά στάδια του, η Τουρκία θα πρέπει να αποφασίσει αν μπορεί να διακινδυνεύσει την πρόκληση μιας αντιπαράθεσης με την σιίτικη κυβέρνηση στην Βαγδάτη (και με το Ιράν κατ' επέκταση), όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη αποφανθεί εναντίον μιας τέτοιας κίνησης, και η Ιρακινή κουρδική πολιτική σκηνή διασπάται. Εφόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν συζητούν διάφορα σημεία της περιφερειακής συνεργασίας, είναι απίθανο η Τουρκία θα είναι σε θέση να αντέξει μονομερώς σε μια πολιτική για τις εξαγωγές του ιρακινού πετρελαίου, κάτι που θα μπορούσε να απειλήσει ουσιαστικά την εδαφική ακεραιότητα του Ιράκ.
Αλλού στην περιοχή η πολιτική της Τουρκίας έχει μικρότερη απήχηση, αλλά είναι το ίδιο προβληματική. Πολύ λίγα μπορεί να κάνει η Τουρκία να αποδείξει ότι είναι υπέρμαχος των Παλαιστινίων στην Γάζα ή των Ισλαμιστών στην Αίγυπτο, όταν ο Αιγυπτιακός στρατός και το Ισραήλ σε γενικές γραμμές βρίσκονται σε συγχρονισμό προκειμένου να εξουδετερώσουν την Αδελφότητα και τους συνεργάτες της. Και εφόσον η διαμάχη της Τουρκίας με το Ισραήλ παραμένει για το Παλαιστινιακό, η Τουρκία θα παραγκωνιστεί στις συζητήσεις μεταξύ Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου για την ενέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο.
Μια αναπόφευκτη αλλαγή πολιτικής
Η ιδεολογία από μόνη της δεν μπορεί να τροφοδοτήσει την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπό αυτούς τους περιορισμούς. Όσο η Τουρκία μετατοπίζει την εξωτερική πολιτική της προς μια μετριοπαθή στάση, θα αντιμετωπίσει τα πιο πιεστικά ζητήματα, καθώς προσπαθεί να αποκτήσει μια καλύτερη αίσθηση της τροχιάς των αμερικανοϊρανικών συνομιλιών. Ως ένδειξη της τουρκικής προσπάθειας για την βελτίωση των σχέσεων με τους γείτονες της, η Άγκυρα έστειλε προσκλήσεις στους υπουργούς των εξωτερικών του Ιράν και του Ιράκ να επισκεφτούν την Τουρκία στο τέλος Οκτωβρίου. Επίσης η Τουρκία φαίνεται να προχωρά τις διαπραγματεύσεις με την Συρία και το Ιράν για την απελευθέρωση των δυο τούρκων πιλότων, οι οποίοι απήχθησαν υπό την απειλή όπλου στην Βυρηττό τον Αύγουστο, με φήμες να κυκλοφορούν ότι μπορεί οι πιλότοι να απελευθερωθούν εντός των ημερών.
Οι τακτικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας δεν θα αντικατοπτριστούν απαραίτητα στην εμφανώς μαχητική ρητορική του Ερντογάν. Ακόμη και στην αντιμετώπιση των αυξανόμενων περιορισμών, ο Ερντογάν και μερικά μέλη της ομάδας του είναι απρόθυμοι να χαλαρώσουν την ιδεολογική προσκόλλησή τους στο όραμα της εξωτερικής πολιτικής και να παραδεχτούν την ήττα τους σε ορισμένους τομείς. Ωστόσο, με τον καιρό, οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας μπορεί επίσης να λειτουργήσουν ώστε να μετριάσουν την προσέγγιση Ερντογάν.
Οι οικονομικές πιέσεις στην Τουρκία αυξάνονται, παράλληλα με την πολιτική αντίσταση στον Ερντογάν από το ίδιο το κόμμα του. Το σχέδιό του να ενισχύσει την προεδρία μέσω μιας περίπλοκης ειρηνευτικής διευθέτησης με τους Κούρδους έχει ολοκληρωτικά αποτύχει.
Ο Ερντογάν παραμένει μια εξαιρετική φυσιογνωμία στην τουρκική πολιτική και εξακολουθεί να προτίθεται να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία το 2014, αντιμετωπίζοντας ωστόσο τον αυξημένο ανταγωνισμό του τούρκου προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ, ο οποίος κρατά αποστάσεις από τις πολιτικές Ερντογάν σε θέματα που κυμαίνονται από τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί μέχρι τις διαπραγματεύσεις για μια ειρηνική διευθέτηση στην Συρία, με τούρκους παρατηρητές να του αναγνωρίζουν θετικά την πιο ρεαλιστική προσέγγισή του. Ακόμα και αν ο Ερντογάν επιτύχει να περιορίσει την άνοδο του Γκιουλ στον επερχόμενο εκλογικό κύκλο, αυτή η επιτυχία είναι απίθανο να έρθει χωρίς κάποιες τροποποιήσεις στην στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.
Δημοσιεύτηκε το Σάββατο 19 Οκτωβρίου
