"…αλλά θα πέσουν. Πρέπει να πέσουν. Γιατί η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να προχώρησει αν αφήσει άλυτο το ζήτημα της ενοχής της διαπλοκής. Χρειάζεται κάθαρση", λέει ο γνωστός εκδότης σε μια πολύ ενδιαφέρουσα -πρόσφατη- συνέντευξή του
Όλα είναι συμπτωματικά. Είναι οι τρεις τελευταίες λέξεις που βγαίνουν από τα χείλη του Άρη Τερζόπουλου με τη μοναδικά γαλήνια χροιά της αφήγησής του. Εκεί ξέρω ότι έχω σίγουρα τίτλο, αλλά έχω και την απορία αν το εννοεί. Ή είναι απλά ο φιλοσοφικός αφορισμός του ανθρώπου που έχει δει κι έχει ζήσει πολλά. Για την ακρίβεια όλα, αν μιλάμε για την ιστορία των ελληνικών περιοδικών. Γιος του Ευάγγελου Τερζόπουλου, του εκδότη της πρώτης ελληνικής προσπάθειας διεθνών προδιαγραφών στο χώρο των περιοδικών, μπήκε στη δουλειά στα τέλη της δεκαετίας του ’60, γνωρίστηκε στα μέσα των 80s με τον Πέτρο Κωστόπουλο και υπέγραψε το καθοριστικό σταυροδρόμι που λεγόταν ΚΛΙΚ. Πέτυχε, απέτυχε, έπεσε, σηκώθηκε, διασκέδασε, τρίπαρε, διατήρησε ατόφιο το πηγαίο coolness που είναι ολοφάνερο ακόμα και σήμερα, ακούγοντας τον να διηγείται ιστορίες του τότε και να προσπαθεί να επιβληθεί στο εφήμερο του τώρα. Όπως θα διαβάσετε και παρακάτω είχε απόλυτη συναίσθηση της υπερβολής και φρόντιζε να κρατιέται σε απόσταση. Άσχετα αν δεν μπορούσε να αποτρέψει την επέλασή της.
Μας υποδέχτηκε στο σπίτι ενός φίλου στην Εκάλη, πρόθυμος να μιλήσει για οτιδήποτε – από τον Κωστόπουλο και το ΠΑΣΟΚ μέχρι τη Μύκονο και τον Τσίπρα – και να ποζάρει επανειλημμένα (μόνος ή μαζί με την Ήρα), επαναλαμβάνοντας «έχω περίεργη φάτσα, δε βγαίνει καλά». Πριν λίγο καιρό έκλεισε άλλωστε και η Γυναίκα, κάτι που τον αφορά ακόμα κι αν έχει φύγει χρόνια από τα χέρια του. Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε σε ενικοπληθυντικό. Εγώ πήγαινα αυτόματα στον δεύτερο, εκείνος ήδη από το τηλέφωνο που είχαμε κανονίσει το ραντεβού με είχε προτρέψει να χρησιμοποιούμε τον πρώτο…
«Η Γυναίκα ήταν ένα δημιούργημα του πατέρα μου κι εγώ ήμουν αναγκασμένος να ακολουθήσω τη φιλοσοφία του υπό συνθήκες πίεσης αφού ήταν πολύ επιτυχημένος τίτλος. Το πρώτο αληθινά δικό μου περιοδικό το έβγαλα το 1978 σε μια πολύ συντηρητική εποχή, καμία σχέση με σήμερα. Λεγόταν ΙΚΟΝ. Το κυκλοφορούσα όποτε μου κατέβαινε, χωρίς περιορισμούς και υποχρεώσεις. Ανά 2, 3 ή ακόμα και 8 μήνες. Από εκεί μου έχει μείνει αυτό το κόλλημα, ότι τα περιοδικά θα πρέπει να έχουν συλλεκτικό χαρακτήρα και να που τα πράγματα έκαναν τον κύκλο τους και σχεδόν έχουμε ξαναοδηγηθεί εκεί
Έχει ξαναμπεί πάντως στο μυαλό σου η ιδέα των περιοδικών; Όχι ιδιαίτερα, απλά συνέβη πρόσφατα το κλείσιμο της Γυναίκας και με ταρακούνησε συναισθηματικά. Δε στενοχωρήθηκα, δε γινόταν διαφορετικά έτσι όπως είχαν έρθει τα πράγματα. Είναι ο μόνος τίτλος που θα μπορούσε να μου ξαναπεί κάτι, πάντα όμως στη βάση της συλλεκτικής έκδοσης. Μια δυο φορές το χρόνο.
Πουλάει η νοσταλγία που συνεπάγεται ένα τέτοιος τίτλος, έτσι δεν είναι; Συμβολίζει μια εποχή πιο καθαρή, πιο φρέσκια, πιο δυναμική.
Ή που έτσι θέλεις να τη θυμάσαι… Όχι, έτσι ήταν, πώς να το κάνουμε; Περάσαμε πολύ ωραία. Διασκεδάσαμε. Φαντάσου έτσι όπως καθόμαστε εδώ πέρα να σου πω φεύγουμε με 5 μοντέλα, φωτογράφους, μακιγιέρ και το υπόλοιπο συνεργείο και πάμε Μαϊάμι να κάνουμε φωτογράφιση. Μετά Αριζόνα και να καταλήξουμε Λος Άντζελες. Αυτά δεν υπήρχαν, τέτοια κατάσταση στη μόδα έφτιαξε η Λάουρα (σ.σ. Ντε Νίγκρις, πρώην σύζυγος του Α.Τ.). Ήταν χαρά να δουλεύεις.
Μήπως δεν ήταν και τόσο δουλειά τελικά; Πες το κι έτσι. Εγώ είχα την τύχη, επειδή γεννήθηκα μέσα στα περιοδικά, να κάνω πάντα ένα από τα 3-4 επαγγέλματα που φανταζόμουν για τον εαυτό μου. Και ποτέ δεν το είδα στενά και στυγνά επαγγελματικά. Έκανα το κέφι μου.
Μετά από 45 χρόνια, έχεις καταλήξει στο ποιος είναι ο ρόλος των περιοδικών; Είναι να περιγράφουν τη ζωή; Να τη διαμορφώνουν; Να ικανοποιούν το ψώνιο ή τις επιχειρηματικές βλέψεις των εκδοτών τους; Μήπως στο τέλος της ημέρας, αν το δούμε εντελώς κυνικά, είναι απλά πεδία διαφημιστικού χώρου; Τα περιοδικά πρέπει να διαμορφώνουν καταστάσεις, όχι μόνο να τις περιγράφουν. Σίγουρα στην Ελλάδα ο Τύπος έγινε το κύριο μέσο της διαπλοκής. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, οι εφημερίδες ήταν είτε από δω είτε από εκεί. Είναι μέσα στο ρόλο του Τύπου όμως το να διαμορφώνει άποψη.
Ας αφήσουμε λίγο την άποψη, κι ας έρθουμε στη ζωή. Πρέπει τα περιοδικά να σου λένε πώς να ζεις; Να κάνεις εκείνο ή το άλλο… Μα κι ο δημοσιογράφος ζει εκεί έξω, κρίνει τα πράγματα και σου παρουσιάζει επιλογές. Εσύ θα διαλέξεις. Αυτή η ταινία είναι καλή, η άλλη όχι – το άλφα είναι καλύτερο μέρος για τάδε διακοπές από το βήτα. Ο δημοσιογράφος, υποτίθεται, βάζει μέσω της γνώμης του τα δεδομένα στο τραπέζι. Δε δίνει διαταγές.
Αυτό ήταν το κοινό δαιμόνιο που εισήγαγε το ΚΛΙΚ; Ο υποκειμενισμός; Πράγματι το έκανε, άσχετα αν εξελίχθηκε σε κάτι άλλο στην πορεία. Μην ξεχνάμε όμως ότι η εξέλιξη του περιοδικού είχε πολύ μεγάλη σχέση με την προσωπική εξέλιξη του Κωστόπουλου. Ξεκίνησε αρκετά πολιτικοκοινωνικό σε μια εποχή που συνέβαιναν παγκοσμίως σημαντικές αλλαγές. Ξαφνικά στο παιχνίδι έμπαιναν μεγάλες μάζες που μέχρι πρότινος βρίσκονταν σε πολιτική αντίθεση με τον κόσμο που προσέγγιζαν. Π.χ. ήταν ταξικά αντίθετοι στο μπλου τζίν. Ε, δεν ήθελε και πολύ, παρασύρθηκαν και τα πήραν σβάρνα. Λογικό σε κάποιο βαθμό.
Το έχεις ξαναπεί, «τους μάθαμε να φοράνε τζιν»… Εντάξει, αν έχεις μόδα τους μαθαίνεις πώς να ντύνονται. Εμείς βέβαια τους μάθαμε και πώς να γδύνονται (γελάει ειρωνικά). Πριν κατηγορήσει κανείς τον Κωστόπουλο για υπερβολική δόση lifestyle, ας δει και τις εμπορικές συνθήκες της επιχείρησης. Και την κοινωνική τάση επίσης που ήθελε ένα τέτοιο περιοδικό. Προσπαθούσαμε καμιά φορά να δώσουμε μια άλλη κατεύθυνση και το κοινό κλοτσούσε. Τι κάνεις σε αυτήν την περίπτωση;
Σύμφωνοι, αλλά δεν είναι χαώδης η διαφορά από τον Max Headroom στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους μέχρι τις «ιστορίες για το πέος» 6-7 χρόνια μετά; Είναι όντως πολύ μεγάλη. Εκεί διαχώρισα πια τη θέση μου και με τον Πέτρο. Έβλεπα ότι η πορεία είναι αδιέξοδη, ούτως ή άλλως στο δικό μου το μυαλό έπαιζε η ιδέα της αυτοκαταστροφής ενός εντύπου ως συνειδητή απόφαση. Όμως δεν ειναι κάτι εύκολο αυτό, Να κάψεις έτσι τη δουλειά σου, να παίξεις με τα λεφτά σου. Έκανα κι άλλες προτάσεις, εξάλλου δεν είχαμε μόνο το ΚΛΙΚ, υπήρχε η Γυναίκα, βγάλαμε το Γαιόραμα, αργότερα το NPQ που ήταν καταπληκτικό περιοδικό, αλλά το αγόραζαν 2500 άνθρωποι μόνο. Το κοινό, στο τέλος της ημέρας, σε ανεβάζει ή σε κατεβάζει.
Είχατε δημιουργήσει πια και τόσους μιμητές και η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη… Επικράτησε ολοκληρωτικά η πρόταση ΚΛΙΚ, δε θέλει πολλή ανάλυση.
Έχεις πει παλιότερα ότι «τα περιοδικά από ένα σημείο και μετά είναι αναγκασμένα να υφίστανται τον εαυτό τους»… Βέβαια, δημιουργούν μια συνταγή από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν. Εκεί ήταν που σε συνεννόηση με τον Πέτρο έβγαλα το όνομά μου από εκδότης κι αναφερόμουν μόνο ως ιδιοκτήτης. Ήταν γύρω στο 1993. Είχα σκεφτεί και να πουλήσω τον τίτλο, αλλά δεν υπάρχει κάποιο σούπερ μάρκετ που να βρίσκεις αγοραστές. Τη δική μου εκδοτική φιλοσοφία την επανέφερα σταδιακά όταν έφυγε ο Πέτρος και με τον Φώτη Γεωργελέ που είχε πολύ ταλαντούχα ομάδα και όταν πήρα ξανά στα δικά μου χέρια μου το περιοδικό πριν πουληθεί ο μισός τίτλος στο ΔΟΛ. Βρες τα τεύχη του 1998 ας πούμε και πες μου αν είχαν καμία σχέση με το παρελθόν. Όμως, για να είμαι ειλικρινής, αυτή η άποψη και πάλι δεν τραβούσε τόσο όσο εκείνη του NITRO.
«Το πρωινάδικο είναι η χειρότερη τιμωρία που μπορούσε να τύχει στον Κωστόπουλο»
Τη βαριέσαι αυτή τη «δίκη του lifestyle» που γίνεται κατά κόρον στην εποχή της κρίσης; Μπα, είναι σημείο των καιρών και είναι αλήθεια ότι η κατάσταση τότε με τα περιοδικά τραβήχτηκε στα άκρα. Lifestyle δεν είναι μόνο το «κάντε σεξ με τους εξής δέκα τρόπους» αλλά κι αυτό που κάνει το Vanity Fair με εντυπωσιακή ποιότητα. Επίσης, τι θα πει lifestyle; Κι ο αγρότης δεν έχει το δικό του; Δυστυχώς όμως η λέξη και το είδος των περιοδικών αυτών συνδέθηκε με την επιφανειακή προσέγγιση. Και φυσικά φέρει ευθύνη το lifestyle γιατί προέβαλλε υπερβολικά τη ματαιοδοξία.
Τα πράγματα ξέφυγαν κοινωνικά λίγο μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Διαμορφώθηκε ένα νέο κοινωνικό ήθος. Το είδα πολύ έντονα στη δουλειά μου. Άλλαξαν οι ανθρώπινες σχέσεις, χάθηκε η μπέσα. Ξαναλέω όμως ότι τέτοιου είδους μετάβαση γινόταν παντού. Ο Γκόρντον Γκέκο στο Wall Street δεν έλεγε “greed is good” (σ.σ. η απληστία είναι καλή); Θέλω να πω ότι το τίμημα της εποχής εκείνης το πληρώνουμε παγκοσμίως ακόμα και τώρα, δεν είδες τον Λύκο της Wall Street; Απλά εδώ τα δέκα άτομα που όριζαν το σύστημα ξέφυγαν από κάθε άποψη.
Μέρος πάντως αυτού του συστήματος, αυτής της κουλτούρας ΠΑΣΟΚ που περιγράφεις, θεωρήθηκε και το ΚΛΙΚ. Θα έχεις ακούσει τις θεωρίες συνωμοσίας περί χρηματοδότησης του περιοδικού από τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς λόγω και των σχέσεων του Κωστόπουλου με τον Λαλιώτη… (γελώντας) Όχι δεν τις ξέρω. Και δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει κάτι τέτοιο με μένα. Δε γουστάρω τον πολιτισμό των κομμάτων. Ξέρεις τι γίνεται; Για να χρηματοδοτείσαι πρέπει να έχεις ταλέντο σε τέτοιους είδους ελιγμό.
Ο Κωστόπουλος το είχε; Θα πρέπει να τον ρωτήσεις, εγώ δεν μπορώ να μιλήσω για πράγματα που δεν ξέρω. Πάντως, γενικά μιλώντας οι μιντιάρχες από ένα σημείο και μετά έγιναν νταβατζήδες. Ακόμα επιβιώνουν κάποιοι και ορίζουν το σύστημα με όσα έβγαλαν από εκείνη την εποχή, αλλά θα πέσουν. Πρέπει να πέσουν. Γιατί η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να προχώρησει αν αφήσει άλυτο το ζήτημα της ενοχής της διαπλοκής. Χρειάζεται κάθαρση.
Πώς τη φαντάζεσαι; Με το να μπαίνουν αποσπασματικά κάποιοι στη φυλακή όπως συμβαίνει μέχρι τώρα; Δε φτάνει. Ο πολιτισμός μας δεν επιτρέπει άλλου είδους λύσεις. Το έγκλημα που έγινε ήταν τεράστιο. Κι εγινε από απληστία, χωρίς απολύτως κανένα νόημα. Δηλαδή, σε πόσα σπίτια να ζεις ταυτόχρονα; Με πόσα αεροπλάνα και με πόσα κότερα θες να κινείσαι;
Σε επηρέασε καθόλου αυτό; Δεν με ενδιαφέρει η πολυτέλεια και δε με ενδιέφερε κι όταν είχα πολύ περισσότερα λεφτά από τώρα. Ήθελα να έχω π.χ. ένα σπίτι στη Μύκονο, μετά έγινε αηδιαστικό.
Συζητώντας όλο αυτό το power game και πως χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή μέχρι και σήμερα, νομίζω ότι το κάνουμε από μια αρσενική ματιά. Σπάνια συζητάμε πώς μπήκαν οι γυναίκες, ήταν και μια εποχή που τις μεταχειρίστηκε σαν αντικείμενα στα εξώφυλλα και τα τηλεοπτικά shows. Εσύ λόγω της Γυναίκας θα έχεις κάτι παραπάνω να πεις… Μπήκαν με τα τσαρούχια. Κοίτα, όλη αυτή η λάμψη είναι πολύ ελκυστική για να πεις όχι. Μπορεί να σε καβαλήσει το χρήμα, ο έρωτας, χίλια δυο πράγματα. Εκεί είναι που μετριόμαστε και μάλιστα σε μακρά διάρκεια. Πρέπει να γνωρίζεις τη θεραπευτική ιδιότητα του χρόνου, γίατι όλα πέφτουν και παρακμάζουν.
Ποια είναι τα σημαντικότερα μαθήματα ζωής που πήρες από τον χώρο των περιοδικών; Ας μιλήσουμε γενικά, όχι μόνο για την περίοδο των 80s-90s… Έχουμε καταλάβει λάθος τη φράση «όλα εδώ πληρώνονται». Δεν πληρώνεται μόνο το κακό, και το καλό πληρώνεται. Εννοώ ότι για όλα υπάρχει ένα τίμημα και η κατάληξη δεν είναι πάντα ότι οι κακοί στο τέλος πιάνονται. Και η καλή αντιλόπη που τρώει μόνο χορτάρι θα πληρώσει ότι βρέθηκε στο λάθος μέρος και την κατασπάραξαν τα λιοντάρια.
Μαθαίνεις περισσότερα από μια αποτυχία στα όρια της καταστροφής ή από τον τρόπο με τον οποιό έφτασες στην επιτυχία; Από την καταστροφή, αναμφισβήτητα. Η επιτυχία σε επαναπαύει. Νομίζεις ότι μαζί της, όπως και με τους έρωτες, θα αποφύγεις την πτώση, Η οποία όμως αναπόφευκτα θα έρθει. Κι όσο πιο ψηλά έχεις ανέβει π.χ. οικονομικά, τόσο πιο μεγάλη αγωνία έχεις. Δεν ξέρω αν έχεις υπ’ όψιν σου τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του Νιάρχου που είχε κλειστεί σε έναν πύργο προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την ιδέα του θανάτου.
Ε, τόση ώρα που λες αυτά, γαργαλιέμαι να σε ρωτήσω πώς αισθάνεσαι βλέποντας τον Πέτρο Κωστόπουλο να κάνει πρωινάδικο; Να μαγειρεύει μαζί με τη σύζυγό του ή να βλέπει κορίτσια να κάνουν αποτρίχωση on camera… Είναι η χειρότερη τιμωρία που μπορούσε να του τύχει. Καμία σχέση φυσικά με το που ήθελε να φτάσει.
Πού ήθελε να φτάσει; Ο Πέτρος, τουλάχιστον όταν γνωριστήκαμε, ήθελε να γίνει ο επόμενος Ανδρέας Παπανδρέου. Αυτή ήταν η αρχική του φιλοδοξία. Μετά του έφτανε η καλή ζωή ενός εκδότη με πολλά λεφτά και ότι συνεπάγεται το περιβάλλον στο οποίο κινούταν.
Μιλάτε; Βέβαια. Δε μιλούσαμε μόνο για τέσσερα χρόνια. Όταν έφυγε για το NITRO. Και θέλω να ξεκαθαρίσω ότι δεν μου χρωστάει τίποτα, δεν πιστεύω κάτι τέτοιο.
Εκείνο το κείμενο όταν είχε ανακοινώσει τη δική του πτώση, δύο χρόνια πριν, γιατί το είχες γράψει; Ήθελα να βάλω τα πράγματα στη θέση τους. Τον κατακρίνανε πάρα πολύ. Ναι, έχει τα πάρα πολλά κακά του που πληρώνει ο ίδιος και δε θεραπεύονται. Τον περίμεναν όμως και στη γωνία για να τον κατασπαράξουν, όπως όλα τα δημόσια πρόσωπα.
«Ο Τσίπρας είναι ένα παιδάκι που κάνει τον πετεινό, τι ιδέα μπορεί να έχει από τη ζωή;»
Έχεις ζήσει τον πλήρη κύκλο διάφορων πραγμάτων, από την χίπικη ελευθεριότητα των 70s μέχρι τα ελληνικά μίντια. Πώς αντιλαμβάνεσαι ότι ξεκινά η παρακμή μιας συγκεκριμένης σκηνής; Είχαμε τα 50s με τον Τζέιμς Ντιν Επαναστάτη Χωρίς Αιτία και τα παιδιά για πρώτη φορά να αμφισβητούν τη γονική κουλτούρα. Στα 60s ήρθε η σεξουαλική επανάσταση. Μετά ήταν οι χίπηδες που διαλύθηκαν από τα ναρκωτικά με τα οποία επίτηδες τους πολέμησαν. Στην Ελλάδα τα ζήσαμε όλα αυτά, με διαφορά φάσης και κλίμακας. Είχα μπει στο χιπισμό, ναι. Ήμουν περίεργο θέαμα εκείνη την εποχή π.χ. στα διαφημιστικά γραφεία. Ήταν εποχές που άλλαζαν πολύ γρήγορα τα ήθη επειδή το ζητούσαν οι κοινωνίες. Παιδιά που ήταν υπερσυντηρητικά μέσα σε ένα χρόνο έγιναν άλλοι άνθρωποι. Και οι γκόμενες επίσης.
Στην Ελλάδα πώς έφτασε; Μέσω ταξιδιών που κάνατε στο εξωτερικό; Κυκλοφορούσαν τα πράγματα και πριν το ίντερνετ. Υπάρχει αυτό που λέμε «μορφογενετικό πεδίο», ότι συμβαίνει παντού έρχεται κι εδώ. Ταξιδεύει μέσα από το διάστημα, ενώνει τα μυαλά των ανθρώπων, διαμορφώνει κοινές συνειδήσεις.
Η χίπικη φάση στην Αθήνα κράτησε δυο χρόνια, 1970-72. Μετά έπεσαν πολλά ναρκωτικά στη πιάτσα, πολλά παιδιά πέρασαν σε μια νύχτα από το μαύρο στην ηρωίνη. Άγνωστη μέχρι τότε, αφού είχε συνδεθεί μόνο με τους ρεμπέτες. Υπήρχαν οι 9 Μούσες του Ζουγανέλη κι ένα μικρό κλαμπάκι στην Πλάκα που λεγόταν Trip, έπαιζε Led Zeppelin, τέτοιο στυλ. Εκεί συνέβαινε η μεταμόρφωση, τα αγόρια πετούσαν τις γραβάτες και τα κορίτσια τα πουλοβεράκια και τα ταγιέρ. Όμως τα ντραγκζ τα χάλασαν όλα, ακόμα και απ’ όσους απομακρύνθηκαν και τελικά καθάρισαν, πολλοί πέθαναν είκοσι, ας πούμε, χρόνια μετά από καρκίνο στο συκώτι και τέτοια. Έχω χάσει πολλούς φίλους από εκείνη την εποχή.
Στη Μύκονο πότε πρωτοπήγες; Το καλοκαίρι του ‘70. Υπήρχε μόνο το λιμάνι, ούτε καν οι σημερινές παραλίες. Παρθένο το νησί, λίγος κόσμος, ήταν πανέμορφα. Θυμάμαι το ’77 ή το ’78, είχαμε μείνει μια πολύ μεγάλη παρέα όλο το καλοκαίρι στον Πάνορμο. Φορώντας παρεό κι έχοντας μόνο μια ταβερνίτσα στη διάθεσή μας. Περνούσαν πολύ ενδιαφέροντες τύποι τότε από κει που ταξίδευαν σε Ινδίες και παρόμοια μέρη. Θυμάμαι τον Μπάμπη από Τ’ Άστρα, τον Τάκη Θεοδωρόπουλο που είχε την Veggera και πέθανε πριν λίγα χρόνια, τον Άκη Σημηριώτη των Απροσάρμοστων. Μετά ο καθένας τράβηξε τον δρόμο του.
Τελευταία φορά πήγα το 2008. Δεν το αντέχω το νησί πια, έχει χτιστεί τόσο πολύ, έχει προσελκύσει τόσο πολύ κόσμο που είναι σαν την Γλυφάδα. Τότε πηγαίναμε και είχαμε την εντύπωση ότι ήταν πολύ μακρινό μέρος, ότι πάμε στο Αφγανιστάν. Έγινε σύμβολο πλούτου κι εξουσίας, μοιραία έχασε την αθώοτητά της. Συμβαίνουν αυτά, τι να κάνουμε…
Τώρα πώς τα περνάς; Με τι ασχολείσαι; Καταρχας περνάω πολύ διαφορετικά, γιατί έχω λιγότερα λεφτά. Άσχετα αν μπορώ να ξαναβγάλω. Δεν με πειράζει, σημασία έχει να τα έχεις καλά με τον εαυτό σου. Με απσχολούν άλλα πράγματα. Τι είναι αυτό που ζούμε, ο θάνατος, η ζωή, πιο φιλοσοφικά…
Σε απασχολεί ο θάνατος; Βέβαια. Μου ήταν ακατανόητος όταν ήμουν μικρότερος, τώρα τον βλέπω με άλλο μάτι.
Ζωγραφίζεις κιόλας; Ναι, κυρίως όμως αυτόν τον καιρό γράφω ένα βιβλίο. Ένα μυθιστόρημα. Εξελίσσεται σε δύο επίπεδα, ένα δράσης κι ένα φιλοσοφικό, όσα δηλαδή ανακαλύπτουν οι ήρωες καθώς ξεδιπλώνεται η ιστορία. Που δεν έχουν σχέση με όσα νόμιζαν μέχρι τότε για τη ζωή.
Και με όσα έγραφαν τα περιοδικά που διάβαζαν; (γελάει)…
Είσαι από αυτούς που πιστεύουν ότι μας αξίζουν αυτά που περνάμε με την κρίση; Σ’ ένα βαθμό το πιστεύω. Από το 1950 και μετά ότι χειρότερο είχε η φάρα μας το βγάλαμε σταδιακά στην επιφάνεια. Για τη διαπλοκή τα είπαμε, αλλά κι αυτός που χαλάει ένα τοπίο για να χτίσει ένα αυθαίρετο ή εκείνος που πετάει τα σκουπίδια του στη θάλασσα, δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Όλοι μαζί βεβηλώσαμε ένα μέρος ιερό από τη φύση του, την Ελλάδα. Ο τόπος πάντως θα τα θεραπεύσει τα πράγματα.
Από την άλλη, πώς θα μπορούσε ο κόσμος να αρνηθεί τη συμμετοχή του στο πάρτι που συνέβαινε π.χ. στην αλλαγή της χιλιετίας με το χρηματιστήριο, την ισχυρή Ελλάδα κτλ.; Δε θα μπορούσε γιατί δεν έχει τα εφόδια της παιδείας. Είναι δυνατόν οι έλληνες μαθητές που τελειώνουν το γυμνάσιο να μην έχουν διαβάσει ένα ολόκληρο σύγγραμμα του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη;
Η αρχαιολατρεία δεν είναι άλλοθι που μας αποτρέπει από το να κοιτάμε στον καθρέφτη τη νεοελληνική ταυτότητα; Μισό λεπτό, δε μιλάω για την καρτ ποστάλ της Ακρόπολης, αλλά για το φιλοσοφικό δίδαγμα που προκύπτει από την ιστορία.
Την πολιτική επικαιρότητα πώς την βλέπεις; Χάλια. Απορώ πώς είναι να είσαι πολιτικός και να κοιτιέσαι στον καθρέφτη σκεπτόμενος τι ψέματα θα πεις. Το σύστημα που κυβέρνησε τόσες δεκαετίες είναι εντελώς φθαρμένο, αλλά κι ο Τσίπρας είναι εντελώς ανεύθυνος – ένα παιδάκι που κάνει τον πετεινό, τι ιδέα μπορεί να έχει από τη ζωή; Υπάρχει αδιέξοδο, γιατί δεν ψηφίζω εγώ από το 1993 κι έπειτα; Δεν κάνω καν τον κόπο να πάω στο εκλογικό τμήμα.
Αν το κάναμε όλοι αυτό, τι θα γινόταν; Θα κατέρρεε το υπάρχον σύστημα κι αναγκαστικά θα άλλαζαν τα πράγματα.
Μήπως επειδή πολλοί σκεφθήκαμε έτσι προέκυψαν φαινόμενα τύπου Χρυσής Αυγής; Ίσως. Φαινόμενο των καιρών, μια νεοελληνική σαχλαμάρα είναι, ο κόσμος ούτως ή άλλως σε καταστάσεις κρίσης στρέφεται στα άκρα. Δε βλέπω να έχει προεκτάσεις και να μένει για πολύ. Τους ψήφισαν για λόγους τιμωρίας του παλιού πολιτικού συστήματος. Κι εκείνοι αυτοχρίστηκαν βέβαια τιμωροί.
Σε βλέπω περνάς πολλή ώρα στα social media, δεν έχεις δεύτερες σκέψεις να είσαι χαλαρός εκεί; Ζητήματα δημόσιας εικόνας και τέτοια; Καταρχάς, περνάω καλύτερα από το να διαβάζω οποιαδήποτε εφημερίδα. Το προφίλ μου το χειρίζομαι σαν να βγάζω κάθε μέρα ένα μικρό περιοδικάκι. Είναι η νέα εποχή, δε χωράει συζήτηση σε αυτό. Αλλάζουν την επικοινωνία, όπως την άλλαξε κάποτε το τηλέφωνο.
Ένας τύπος που κάποτε πέρασε ένα ολόκληρο καλοκαίρι σε μια παραλία της Μυκόνου φορώντας μόνο ένα παρεό, πώς αντιμετωπίζει το γεγονός ότι ο σημερινός 25αρης βγάζει γκόμενες από το facebook; Αυτός είναι ο σημερινός τρόπος. Δεν έχω πρόβλημα. Είναι πολύ φρέσκο φαινόμενο για να το αποκωδικοποιήσουμε. Γενικά, αυτό που λέμε πολιτισμός δεν είναι παρά μια κρούστα στην επιφάνεια της φύσης μας. Αν ήμασταν τώρα πεινασμένοι σε μια βάρκα στη μέση του πουθενά, πιθανότατα δε θα συζητούσαμε τόσο πολιτισμένα.
Αν ήσουν με τις δύο κόρες σου όμως; Εντάξει, εκεί αλλάζει. Δε με νοιάζει καθόλου να τις ελέγξω ή να τις κατευθύνω. Δεν είμαι παρά ένα συμπτωματικό πρόσωπο στη ζωή τους. Έτσι κι αλλιώς, όλα είναι συμπτωματικά».
Φωτογραφίες: Γιάννης Δρακουλίδης
