Πώς φτάσαμε στο μνημόνιο; Ένα μέρος της αλήθειας μέσα από γεγονότα…

ΕΝ ΟΨΕΙ ΕΚΛΟΓΗΣ ΝΕΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ, ΔΕΙΤΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΠΟΥ ΚΑΝΕΝΑ ΚΑΝΑΛΙ ΔΕΝ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΟΤΕ! Aκολουθεί ειδικό μεγάλο αφιέρωμα…

{youtube}1QbK3T_cT0U{/youtube}

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  

Γράφουν ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ, η ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ και ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Πώς φθάσαμε στο Μνημόνιο του 2010

2009, η ελληνική οικονομία σε επιτήρηση

Tον Απρίλιο του 2009, η ελληνική οικονομία μπαίνει σε επιτήρηση άλλη μία φορά για υπερβολικό έλλειμμα. «Μας έδωσαν το φθινόπωρο του 2008 έναν προϋπολογισμό που προέβλεπε έλλειμμα για το 2009, 1,8%. Τον πρώτο κιόλας μήνα είχε ξεπεράσει το 3% του ΑΕΠ και τον Απρίλιο το έλλειμμα ήταν πάνω από 5%, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας» θυμάται ο αρμόδιος Επίτροπος Χοακίν Αλμούνια.

Στις 25 Ιουνίου, ο I. Παπαθανασίου παρουσιάζει τη νέα δέσμη μέτρων, που συνίσταται αποκλειστικά σε αυξήσεις φόρων, μεταξύ των οποίων ο ΕΦΚ στα καύσιμα, τα ποτά και τα τσιγάρα, οι φόροι στα κέρδη των λαχείων, τα τέλη κινητής τηλεφωνίας, σκαφών και οχημάτων μεγάλου κυβισμού. Η συνολική αξία του πακέτου ήταν 1% του ΑΕΠ, τα 3/4 του οποίου, όπως σημειώνουν οι υπηρεσίες της Κομισιόν, είναι μη μόνιμου αλλά πυροσβεστικού χαρακτήρα.

Στην Κομισιόν τα μέτρα αυτά αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και ο επίτροπος αρμόδιος για Οικονομικές Υποθέσεις Χοακίν Αλμούνια παρουσιάζει μια έκθεση στις 2 Ιουλίου, όπου προειδοποιεί πως εάν δεν υιοθετηθούν άμεσα οι προτάσεις της, το έλλειμμα θα ξεπεράσει το 10%. Η έκθεση αυτή που θα φτάσει και στην ελληνική Βουλή εκτιμά ότι τα μέτρα που έχει λάβει η κυβέρνηση Καραμανλή «δεν φαίνεται να επαρκούν για να επαναφέρουν το έλλειμμα κοντά» στον στόχο του 3,7% του ΑΕΠ το 2009, «ιδιαίτερα δεδομένης της επιδεινούμενης κατάστασης των μακροοικονομικών προοπτικών της ελληνικής οικονομίας». Τα στοιχεία του α΄ τριμήνου, σημειώνει η Κομισιόν, προμηνύουν επιδόσεις ανάπτυξης χειρότερες από τις προγνώσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι στην εαρινή της πρόβλεψη για την Ελλάδα, που δεν συμπεριλάμβανε τα μέτρα του Ιουνίου, η Κομισιόν τοποθετούσε το έλλειμμα του 2009 μόλις στο 5,1% του ΑΕΠ.

Εκθεση του ΔΝΤ

Τον Αύγουστο του 2009 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην ετήσια του έκθεση «Αρθρο ΙV», που κάνει για όλες τις χώρες, αποφασίζει και αυτό με τη σειρά του να χτυπήσει το καμπανάκι με τον πιο ηχηρό τρόπο. Ο Ολλανδός εισηγητής της έκθεσης Μπομπ Τράα, ειδικός σε στατιστικά θέματα χρέους, αναφέρει μεταξύ των άλλων προβλημάτων της οικονομίας το συνεχές αυξανόμενο χρέος της χώρας, την απώλεια ανταγωνιστικότητας και το μεγάλο έλλειμμά της.

Οταν στο υπουργείο Οικονομικών βλέπουν το προσχέδιο της έκθεσης αντιδρούν έντονα και ζητούν να μη δημοσιευθεί ό,τι αρνητικό υπάρχει σχετικά με την Ελλάδα και την αδυναμία της να βγει στις αγορές, καθώς και ό,τι σχετιζόταν με το ρίσκο της μετάδοσης της ελληνικής κρίσης στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης (τα δύο μόνα στοιχεία που είχε δικαίωμα η Ελλάδα να παρέμβει). Οντως η έκθεση βγαίνει με μερικές αναφορές σβησμένες. Ομως και γι’ αυτούς που δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις εκθέσεις του ΔΝΤ, ο Τράα δημοσιεύει και μία συμπληρωματική που μάλλον δεν αντιλαμβάνεται το υπουργείο Οικονομικών. Γιατί εκεί αναφέρεται ξεκάθαρα ότι «αν η Ελλάδα ήταν εταιρεία, θα ήταν χρεοκοπημένη» καθώς τα έξοδά της ήταν κατά 51 δισ. περισσότερα από τα έσοδα.

Στο Eurogroup

Στις 2 Σεπτεμβρίου, στο τραπέζι του Eurogroup βάζουν μια καταληκτική ημερομηνία για τις 24 Οκτωβρίου, που η χώρα μας θα παρουσιάσει μέτρα διαρθρωτικών αλλαγών μείωσης του ελλείμματος. Στο μυαλό του Κ. Καραμανλή μήνες τώρα υπάρχει το δίλημμα να πάει σε εκλογές ώστε να μπορέσει να κάνει τις διαρθρωτικές αλλαγές και να πάρει μέτρα δύσκολα με καινούργια λαϊκή ετυμηγορία ή να προχωρήσει σε αυτά άμεσα με μία αδύναμη κυβέρνηση 151 βουλευτών όπου υπάρχει ο κίνδυνος κάθε βουλευτής να εκβιάζει για να ρίξει την κυβέρνηση. Αυτή η δέσμευση στο Eurogroup φαίνεται να βγάζει και τον Κ. Καραμανλή από το δίλημμα.

Σύμφωνα με τον Γιάννη Παπαθανασίου, η άμεση ανάγκη λήψης μέτρων ήταν που ώθησε τον πρωθυπουργό να προκηρύξει τις εκλογές. «Η θέση του ήταν ότι δεν είχαμε την πολιτική νομιμοποίηση να πάρουμε αυτά τα μέτρα. Θα έκανε λοιπόν προεκλογική εκστρατεία λέγοντας τη δυσάρεστη αλήθεια. Αν κέρδιζε, θα είχε τη νομιμοποίηση για τις περικοπές. Αν έχανε, οι άλλοι θα μπορούσαν να πατήσουν πάνω στα δικά μας λεγόμενα και να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα».

Στο ερώτημα γιατί οι Ευρωπαίοι δεν πίεσαν περισσότερο την κυβέρνηση Καραμανλή να πάρει μέτρα πριν από τις εκλογές, ο τότε πρόεδρος του Eurogroup, Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, μας απαντάει ότι «τότε οι Ελληνες συνάδελφοι δεν αναγνώριζαν αυτό που αργότερα έγινε προφανές και εγώ δεν ήθελα να επιτείνω τη νευρικότητα των αγορών. Θα ήταν πολύ δύσκολο, χωρίς κοινή ανάλυση και κοινή απάντηση (και από την ελληνική πλευρά), να παρέμβω σε αυτό το χάλι δίνοντας πληροφορίες. Η ελληνική κυβέρνηση δεν θα το είχε δεχθεί».

Η 5ετία σε αριθμούς

Ο Κώστας Καραμανλής παρέλαβε χρέος ύψους 183,2 δισεκατομμυρίων ευρώ, το 2004, και παρέδωσε χρέος 299,5 δισ. στο τέλος του 2009.

• Οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι οποίες κυμαίνονταν μεταξύ 44 – 45% στο πρώτο μισό της περασμένης δεκαετίας, αυξήθηκαν μεταξύ του 2006 – 2009 από το 45,4% στο 54% του ΑΕΠ.

• Η αύξηση των δαπανών και η μείωση των εσόδων το 2009 σε σχέση με το 2008 ήταν οι μεγαλύτερες, σε ετήσια βάση, των τελευταίων 20 ετών.

• Το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 ξεπέρασε τα 36 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 24 ήταν το πρωτογενές έλλειμμα, και έκλεισε, κατόπιν και των αναθεωρήσεων του 2010, στο 15,7% του ΑΕΠ.

Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός

Η ραγδαία επιδεινούμενη εικόνα των δημόσιων οικονομικών στο πρώτο μισό του 2009 οφειλόταν κυρίως σε τεράστιες υπερβάσεις στις δαπάνες. Στο α΄ τρίμηνο 2009, συγκριτικά με το α΄ τρίμηνο του 2008, αυξήθηκαν κατά 40%, έναντι στόχου 7,75%.  Σύμφωνα με τον κ. Παπαθανασίου, επρόκειτο για συνειδητή επιλογή εμπροσθοβαρούς καταβολής πόρων στην αρχή της χρονιάς, για να αντιστραφούν οι τάσεις επιβράδυνσης που ήδη ήταν αισθητές. Οπως λέει ο πρώην υπουργός, από τις 3 Ιανουαρίου είχε αποδεσμευτεί το 20% της προβλεπόμενης δαπάνης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για το σύνολο του 2009.

«Ο σκοπός ήταν μετά να κατεβάσουμε τα ρολά» λέει ο κ. Παπαθανασίου, υπονοώντας ότι στο τελευταίο τρίμηνο του έτους –κατά το οποίο τελικά κυβέρνησε το ΠΑΣΟΚ– η οικονομική πολιτική της Ν.Δ. θα ήταν πολύ πιο σφιχτή και οι στόχοι θα επιτυγχάνονταν.

Συνολικά, οι υπερβάσεις πρωτογενών δαπανών των υπουργείων για το 2009 σε σχέση με τις πιστώσεις του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης του Ιανουαρίου ξεπέρασαν τα 3 δισ. ευρώ (οι υπερβάσεις των Ταμείων ήταν άλλα 2,36 δισ.). Το ίδιο το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών δαπάνησε 868 εκατ. περισσότερα από τα προϋπολογισθέντα (μεταξύ των οποίων 294 εκατ. για την Ολυμπιακή βάσει αποφάσεων του διαιτητικού δικαστηρίου). Το υπουργείο Υγείας υπερέβη τις προβλέψεις κατά 639 εκατ. ευρώ.

Από τα 498,2 εκατομμύρια επιπλέον που δαπάνησε το υπουργείο Εσωτερικών, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Προκόπης Παυλόπουλος, τα 194,3 εκατ. ήταν για εκλογικές δαπάνες. Μόνο για το εκλογικό επίδομα των ευρωεκλογών η κυβέρνηση δαπάνησε 140 εκατ. ευρώ, τα οποία μοιράστηκαν σε δικαστικούς, δικηγόρους, αστυνομικούς, πυροσβέστες και λιμενικούς, καθώς και όλους ανεξαιρέτως τους εργαζομένους των ΟΤΑ και του υπουργείου Εσωτερικών (ακολούθησε αντίστοιχη, ελαφρώς μειωμένη, δαπάνη για τις εθνικές εκλογές). Ο ΔΣΑ, που επίσης διακρίνεται για τα αντιμνημονιακά του διαπιστευτήρια, έδωσε σκληρό αγώνα για το συγκεκριμένο «κεκτημένο». Χρειάστηκε μάλιστα διάβημα του Γ. Παπαθανασίου στον πρωθυπουργό για να μην το λάβουν και μετακλητοί, πολιτικά διορισμένοι υπάλληλοι. Το συγκεκριμένο υπουργείο επίσης κατέβαλε 213,9 εκατ. περισσότερα από τα προϋπολογισθέντα για την αποπληρωμή χρεών των ΟΤΑ.

Καθώς χάνεται ο έλεγχος των δαπανών, από τον Ιούλιο το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους σταματά να δημοσιεύει –ως οφείλει– τα μηνιαία δελτία εκτέλεσης του προϋπολογισμού.

Τι συζητούσαν την προεκλογική περίοδο στο ΠΑΣΟΚ, ποιοι ήξεραν, τι και πότε

Φθινόπωρο 2009. Η χώρα βρίσκεται σε προεκλογικό πυρετό. Στη σύντομη προεκλογική περίοδο το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να έχει το προβάδισμα, και τα στελέχη του είναι οι άνθρωποι που σε λίγο πρόκειται να αναλάβουν τα ηνία της χώρας σε μια στιγμή παραπάνω από κρίσιμη για την ελληνική οικονομία. Κάποιος θα υπέθετε ότι στον καθημερινό πρωινό καφέ με τους κοντινότερους συνεργάτες του, ο Γ. Παπανδρέου θα συζητούσε την κατάσταση της οικονομίας ανάμεσα και σε άλλα θέματα. Ενας από τους πιο στενούς ανθρώπους του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης τότε, ο Γιάννης Ραγκούσης, αρχιτέκτονας και της προεκλογικής του καμπάνιας, δεν θυμάται τέτοιες συζητήσεις να λαμβάνουν μέρος στο στρογγυλό τραπέζι του μέλλοντα πρωθυπουργού. «Στο ΠΑΣΟΚ το θέμα της οικονομίας δεν δέσποζε σε καμία περίπτωση».

Ο τότε εκπρόσωπος Τύπου Γιώργος Παπακωνσταντίνου, παρόλο που λίγο αργότερα γίνεται υπουργός Οικονομικών, δεν συμμετέχει ούτε αυτός σε κάποια συζήτηση για χάραξη οικονομικής πολιτικής προεκλογικά. Ο άνθρωπος που είχε την ευθύνη της οικονομικής πολιτικής εκείνη την εποχή είναι ένας, η Λούκα Κατσέλη. Χαρακτηριστικό του οικονομικού προγράμματος, που έχει η ίδια χαράξει, είναι η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική αλλά και η ήπια προσαρμογή. «Πίστευα ότι θα είχαμε μπροστά μας μια τετραετία να εφαρμόσουμε αυτό το πρόγραμμα, και επομένως αυτό σήμαινε μια πολύ πιο ήπια προσαρμογή σε βάθος τετραετίας» λέει η κ. Κατσέλη. Συγχρόνως την εποχή που η ελληνική οικονομία κρέμεται σχεδόν από μία κλωστή, η κ. Κατσέλη δηλώνει ότι θα επανεξεταστούν οι ιδιωτικοποιήσεις του ΟΤΕ και του λιμανιού του Πειραιά που είχαν ξεκινήσει από την κυβέρνηση Καραμανλή. «Για το ΠΑΣΟΚ στρατηγικής σημασίας δημόσιες επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται σε δίκτυα και υποδομές, οφείλουν να παραμείνουν υπό τον έλεγχο του ελληνικού Δημοσίου» δήλωνε η κ. Κατσέλη, θέτοντας σε κίνδυνο ιδιωτικοποιήσεις που συζητούνταν εκείνη τη στιγμή.

Επικίνδυνο έλλειμμα

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιώργος Προβόπουλος, μία ανάσα πριν από τις εκλογές επισκέπτεται και τους δύο πολιτικούς αρχηγούς, φέρνοντας άσχημα νέα. Ο διοικητής μιλάει σε όλους για ένα ήδη μεγάλο και επικίνδυνο έλλειμμα. «Οι αριθμοί της Τραπέζης της Ελλάδος έδειχναν ότι μέχρι και τον Αύγουστο το έλλειμμα σαν ποσοστό του ΑΕΠ ήταν στο 8,5%. Το ’χαν γράψει και οι εφημερίδες, δεν ήταν κάτι κρυφό». Επομένως με μία απλή μέθοδο των τριών κάποιος θα μπορούσε εύκολα να υπολογίσει ότι αν τον Αύγουστο το έλλειμμα είναι στο 8,5%, τον Δεκέμβριο είχε την τάση να σκαρφαλώσει προς το 12,13%, σύμφωνα με τις προβλέψεις του κεντρικού τραπεζίτη της χώρας, προειδοποιώντας με αυτό τον τρόπο και τους δύο αρχηγούς ότι θα πρέπει να λάβουν πολύ αυστηρά μέτρα.

Για τη Λούκα Κατσέλη και συνεπώς για όλο τον στενό κύκλο του Παπανδρέου, η ενημέρωση του Προβόπουλου πριν από τις εκλογές ήταν απολύτως ακριβής και όχι εξωπραγματική, κάτι που θα υπέθετε κανείς αν κρίνει από τη στάση που κρατήθηκε προεκλογικά από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

«Συμπίπταμε απόλυτα, εκείνος μιλούσε για ένα 8% με 10% έλλειμμα και εμείς συγκλίναμε σε αυτά τα νούμερα». Αλλωστε ακόμα και μέσα στην προεκλογική περίοδο η κ. Κατσέλη είχε σπεύσει να απαντήσει στις δηλώσεις του Γ. Παπαθανασίου στο πρακτορείο Bloomberg, που έλεγε ότι το έλλειμμα του 2009 εκτιμάται ήδη στο 6% και τόνιζε ότι η κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα λιτότητας γιατί διαφορετικά το έλλειμμα θα ανέβαινε μέχρι και το 8%. Η κ. Κατσέλη είχε τότε δηλώσει ότι η πρόβλεψη του υπουργού δεν διέφερε από τις προβλέψεις του κόμματός της, σύμφωνα με τις οποίες το κρατικό έλλειμμα θα κινηθεί, πράγματι, για το 2009, στο 8% του ΑΕΠ επιβεβαιώνοντας για άλλη μία φορά και τη γνώση της για το μεγάλο έλλειμμα αλλά και την ανάγκη για άμεση υιοθέτηση μέτρων.

Το θέμα του χρέους

Πέρα από το θέμα του ελλείμματος, στο οικονομικό επιτελείο του ΠΑΣΟΚ συζητείται και το θέμα του χρέους. Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος θυμάται σήμερα ότι ορισμένες φορές στις συζητήσεις που εκείνος είχε, επικρατούσαν μάλλον απλοϊκές ίσως και επικίνδυνες απόψεις. «Μπορώ να σας μεταφέρω στιχομυθία με διάφορα πολιτικά πρόσωπα, τα οποία δεν θα ήθελα να κατονομάσω, ότι η διαγραφή μέρους του δημόσιου χρέους με αυτό τον τρόπο θα επιβάρυνε τους κατ’ αυτούς ραντιέρηδες διαφυλάσσοντας την ελληνική οικονομία από μέτρα τα οποία βεβαίως θα επιβάρυναν τον κόσμο». Ο Γ. Προβόπουλος τονίζει σε αυτές τις συζητήσεις ότι θα ήταν τραγικό λάθος κάτι τέτοιο γιατί εάν επιχειρηθεί μία διαγραφή δημόσιου χρέους «μιλάμε για πτώχευση της χώρας», λέει χαρακτηριστικά.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2009, η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία στέλνει τους απαραίτητους πίνακες στην Eurostat αλλά για πρώτη φορά οι στήλες του 2008 και 2009 ήταν κενές. Στη θέση τους βρίσκεται συνοδευτική επιστολή, η οποία εξηγούσε ότι τα στοιχεία που έλειπαν θα αποστέλλονταν ώς τις 3 Οκτωβρίου. Πράγματι, δύο μέρες πριν από τις εκλογές, στις 2/10/2009, στέλνεται από την Αθήνα νέα γνωστοποίηση που συμπληρώνει όλες τις στήλες. Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης εκτιμάται στα 14.360 εκατ. ευρώ ή 6% του ΑΕΠ (μετά τις εκλογές, στις 21 Οκτωβρίου, η Ελλάδα στέλνει τρίτη γνωστοποίηση όπου το έλλειμμα ανήλθε σε 30.102 εκατ. ευρώ ή 12,5% του ΑΕΠ).

Με αυτές τις εισηγήσεις και παραινέσεις φτάνει ο Γ. Παπανδρέου στις εκλογές του 2009. Ο άνθρωπος που σύντομα θα έπρεπε να κρατήσει στα χέρια του το τιμόνι της χώρας και να πάρει τις πιο κρίσιμες αποφάσεις στην πιο δύσκολη εποχή για την οικονομία μετά τον πόλεμο. «Σε καμία περίπτωση δεν είχε φτάσει η ακραία εκδοχή του προβλήματος, που στην πραγματικότητα βεβαίως δυστυχώς επιβεβαιώθηκε ότι αυτή ίσχυε» λέει ο Γιάννης Ραγκούσης, αναφερόμενος στο τι συζητούσε και τι ήξεραν οι πιο κοντινοί άνθρωποι του Γ. Παπανδρέου εκείνη την εποχή.

Στο αντίπαλο στρατόπεδο η τακτική που ακολουθείται είναι ακριβώς η αντίθετη. Το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου, ο Κ. Καραμανλής έχει μόλις μιλήσει για την κατάσταση της οικονομίας με πρωτόγνωρη ειλικρίνεια που δεν χαρακτηρίζει πολιτικούς ιδιαίτερα σε προεκλογική περίοδο. Μετά την ομιλία του στην κατάμεστη αίθουσα της  HELEXPO στη ΔΕΘ, το κοινό φεύγει παγωμένο. Τα πιο έμπειρα στελέχη της Ν.Δ. ξέρουν πολύ καλά ότι τα «δύο δύσκολα χρόνια που ακολουθούν» και το πάγωμα μισθών, συντάξεων, προσλήψεων και επιδομάτων, που ακόμα αντηχούν στην αίθουσα από τη δυνατή φωνή του προέδρου τους, δείχνουν την πόρτα εξόδου από την εξουσία.

Και ενώ ο τότε πρωθυπουργός έχει ανοίξει τελείως τα χαρτιά του για την οικονομική κατάσταση της χώρας, ο Γ. Παπανδρέου την ακριβώς επόμενη εβδομάδα στην ίδια ακριβώς αίθουσα θα πει τη φράση που θα μείνει για πάντα στην ιστορία και σίγουρα θα στοιχειώσει τη χώρα για τα χρόνια που ακολουθούν… «Γιατί λεφτά υπάρχουν».

(Στην φωτογραφία : Μόλις μία εβδομάδα μετά τον Κ. Καραμανλή, στην ίδια αίθουσα της HELEXPO στη ΔΕΘ, ο Γιώργος Παπανδρέου θα πει τη φράση που θα μείνει για πάντα στην ιστορία και θα στοιχειώσει τη χώρα για τα χρόνια που ακολουθούν: «Γιατί λεφτά υπάρχουν»)

Το έλλειμμα του 2009, η μεγάλη έκπληξη

Στις 19 Οκτωβρίου 2009, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου ταξιδεύει στο Λουξεμβούργο για να συμμετάσχει στο πρώτο του Eurogroup ως υπουργός Οικονομικών. Λόγω της αλλαγής κυβέρνησης, η Ελλάδα δεν είναι στην ατζέντα, παρότι η προθεσμία για την παρουσίαση δημοσιονομικών μέτρων απέχει μόλις οκτώ ημέρες.

Η συνάντηση, λόγω απεργίας γαλακτοπαραγωγών, λαμβάνει χώρα σε έναν πύργο εκτός της πόλης και ξεκινάει με καθυστέρηση.

Στη συνεδρίαση, ο κ. Παπακωνσταντίνου αναφέρει ότι η κυβέρνησή του είχε λάβει ψήφο εμπιστοσύνης μόλις το προηγούμενο βράδυ, εξηγεί τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης στη χώρα και μετά φτάνει στο διά ταύτα: ενημερώνει τους ομολόγους του ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελληνικής Δημοκρατίας για το 2009 δεν θα είναι 6% του ΑΕΠ –όπως πρόεβλεπε το σημείωμα που είχε στείλει μόλις 17 ημέρες νωρίτερα στην Κομισιόν η κυβέρνηση Καραμανλή– αλλά 12,5% του ΑΕΠ.

Οπως αναφέρει στην «Κ» ο πρώην υπουργός, έδωσε τρεις εξηγήσεις γι’ αυτή τη μεγάλη απόκλιση. «Είπα ότι ήταν προϊόν του οικονομικού κύκλου –δηλαδή της βαθύτερης του αναμενομένου ύφεσης–, του εκλογικού κύκλου –οι δύο εκλογές σήμαιναν αυξημένες δαπάνες, αλλά και χαλάρωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού– αλλά και ενός φαινομένου μη καταγραφής. Δεν έδωσα λεπτομέρειες».

Τρομοκρατήθηκαν

Η σημασία της ανακοίνωσης δεν γίνεται άμεσα αισθητή. Μετά τον Ελληνα υπουργό μιλάει ο επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Χοακίν Αλμούνια, ο οποίος αναφέρει ότι ούτως ή άλλως η Eurostat είχε θέσει υπό αμφισβήτηση τα ελληνικά στοιχεία και ότι θα δώσει εντολή για εις βάθος έρευνα της υπόθεσης. Μόνο ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ, σύμφωνα με τον κ. Παπακωνσταντίνου, αναφέρει ότι το εύρος της μη καταγραφής αποτελεί πρόβλημα που ξεφεύγει από τα ελληνικά σύνορα. Ο Τόμας Βίζερ, ο Αυστριακός πρόεδρος του Euro Working Group, που ήταν παρών στη συνεδρίαση, δηλώνει στην «Κ» ότι στο άκουσμα αυτών των αριθμών από το στόμα του καινούργιου Ελληνα υπουργού «οι υπόλοιποι υπουργοί τρομοκρατήθηκαν. Ομως εκείνη τη στιγμή δεν είχαμε ιδέα ότι οι συνέπειες θα ήταν τόσο συστημικές».

Το ίδιο βράδυ, στη συνέντευξη Τύπου που παραχωρεί, ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ υιοθετεί ένα πιο σκληρό τόνο. «Το παιχνίδι τέλειωσε. Χρειαζόμαστε σοβαρά στατιστικά στοιχεία», τονίζει ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου. Την επόμενη μέρα, στο περιθώριο του Ecofin, o κ. Αλμούνια έχει συνομιλία με τον κ. Παπακωνσταντίνου, στον οποίο μεταφέρει την πίεση που νιώθει και ο ίδιος, ως επόπτης των εθνικών στατιστικών του κρατών – μελών.

Η δήλωση Γιουνκέρ προκάλεσε αίσθηση και έστρεψε για πρώτη φορά τα ανακριτικά φώτα της διεθνούς δημοσιότητας πάνω στην Ελλάδα. Από πολλές απόψεις, ήταν η πρώτη σκηνή του σίριαλ τρόμου που θα τιτλοφορείτο «Η ελληνική κρίση». «Δεν θυμάμαι λεπτομερώς τι σκεφτόμουν εκείνη την ημέρα και δεν ήταν η μοναδική ημέρα που ήμουν θυμωμένος», είχε πει για εκείνη τη μέρα ο κ. Γιουνκέρ, μιλώντας στους «Νέους Φακέλους». Ο υποψήφιος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, σήμερα, για την προεδρία της Κομισιόν είχε προσθέσει, εξηγώντας τον αυστηρό του τόνο, πως «δεν ήταν έκπληξη ότι το έλλειμμα ήταν υψηλότερο από όσο γνωρίζαμε, αλλά ήταν δυσθεώρητα υψηλότερο» και «μέχρι τότε πάντα μας δίνονταν στοιχεία που δεν αντιστοιχούσαν στην πραγματικότητα».

«Ολοι φταίνε…»

Πάντως, ο διευθυντής του οικονομικού ινστιτούτου Μπρούγκελ στις Βρυξέλλες Ζαν Πιζανί υποστηρίζει ότι ευθύνες έχουν και οι Ευρωπαίοι: «Ολοι φταίνε γι’ αυτό. Οταν η Eurostat πρότεινε να στείλει αποστολή στην Αθήνα για να κοιτάξει από κοντά τα στοιχεία, η Γαλλία και η Γερμανία αρνήθηκαν, ακριβώς γιατί δεν ήθελαν η Eurostat να αποκτήσει περισσότερη δύναμη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους στο μέλλον».

Μεταξύ της 20ής Οκτωβρίου του 2009 και του Ιανουαρίου του 2010, η κρίση δεν είχε εκδηλωθεί πλήρως. Στο διάστημα αυτό, παρά τα πολλαπλά σήματα από τις αγορές, η κυβέρνηση Παπανδρέου αδράνησε. Για πολλούς, αυτή η αδράνεια ήταν που οδήγησε τη χώρα στον γκρεμό και στην τρόικα.

Μπορούσε όμως η νέα κυβέρνηση πραγματικά να αποτρέψει τον αποκλεισμό της Ελλάδας από τις διεθνείς αγορές, ακόμα κι αν επέβαλλε άμεσα δραστικά μέτρα λιτότητας; Και γιατί καθυστέρησε τόσο πολύ να δράσει; Για να απαντηθούν τα ερωτήματα, πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή της θητείας της τελευταίας μονοκομματικής κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

Οταν δύο υπουργοί θέλουν γραφείο με θέα στην πλατεία…

Το βράδυ της Κυριακής 4ης Οκτωβρίου 2009, ο Γιώργος Παπανδρέου φτάνει στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ στην Ιπποκράτους. Το μαζεμένο πλήθος τον υποδέχεται με σημαίες, κόρνες και καπνογόνα. Εχει μόλις κερδίσει πανηγυρικά με 43,9% των ψήφων, 10 μονάδες μπροστά από τη Νέα Δημοκρατία. Τα ένα πράγμα που σίγουρα ξέρει όσον αφορά την οικονομία είναι ότι το έλλειμμα έχει τάση να φτάσει σε διψήφιο νούμερο στο τέλος της χρονιάς – όπως τον έχει ενημερώσει προεκλογικά ο κεντρικός τραπεζίτης της χώρας Γ. Προβόπουλος. Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, μιλώντας σε στενό κύκλο, έλεγε ότι «η καλύτερη λύση, όπως μου λένε και διάσημοι Αμερικανοί οικονομολόγοι, θα ήταν να σβήσουμε μονομερώς το χρέος μας. Αλλά αυτά δεν γίνονται βέβαια».

Τρεις μέρες αργότερα, στο κτίριο του πιο σημαντικού υπουργείου εκείνη τη συγκυρία, έχει ξεσπάσει αντιπαράθεση μεταξύ Γ. Παπακωνσταντίνου και Λούκας Κατσέλη για το ποιος θα έχει το καλύτερο γραφείο με θέα στο Σύνταγμα. Είναι ακόμη ασαφές ποιος θα έχει το πάνω χέρι στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Ενώ ο κ. Παπακωνσταντίνου ενημερώνει ότι η παράδοση θα γίνει σε αυτόν, την ίδια στιγμή, οι άνθρωποι της κ. Κατσέλη, όπως θυμάται ο απερχόμενος υπουργός Γ. Παπαθανασίου, έχουν μπει στο υπουργικό γραφείο με σκοπό να εγκατασταθούν. Τελικά και οι δύο υπουργοί αποκτούν γραφείο με θέα στην πλατεία. Είναι μία σολομώντειος λύση, που είναι εμβληματική της διάστασης απόψεων στην οικονομική πολιτική που θα ταλανίσει την κυβέρνηση τους ερχόμενους μήνες.

Την επόμενη μέρα ο κ. Παπακωνσταντίνου, μαζί με τον υφυπουργό του, Φίλιππο Σαχινίδη, ξεκινούν καθημερινές οκτάωρες συναντήσεις με τα στελέχη του υπουργείου για να απαντήσουν το πλέον βασικό ερώτημα: Ποιος ξοδεύει τι στο ελληνικό Δημόσιο. Στη μεγάλη αίθουσα συσκέψεων, όπου δεσπόζουν οι φωτογραφίες όλων των προκατόχων του, ο νέος υπουργός ανακαλύπτει καθημερινά δυσάρεστες εκπλήξεις και παραλείψεις. Κάθε απόγευμα κάνει την ίδια ερώτηση: «Αυτά είναι παιδιά;» –εννοώντας αν έχουν αναφερθεί όλες οι τρύπες– και κάθε φορά σηκώνεται ένα χέρι: «Ξέρετε, υπάρχει αυτό το κενό 100 – 200 εκατ.», που δεν εγγράφονται ή υπο-εκτιμώνται, «μία άσπρη τρύπα στα ασφαλιστικά ταμεία, που ανεβοκατεβαίνει κατά το δοκούν, ύποπτοι δείκτες μεταβλητότητας», «700 εκατ. στο ταμείο ασφαλισμένων της ΔΕΗ (εγγράφονταν μόνο στον λογαριασμό αποκρατικοποιήσεων, όχι στον προϋπολογισμό)»… «Κάθε μέρα που περνούσε έβγαιναν σκελετοί από το ντουλάπι», θυμάται ο τότε υπουργός.

«Καμπανάκι»

Στις 9 Οκτωβρίου, τρεις μέρες μετά μία πρώτη συνάντηση, παρόντος του πρωθυπουργού και της κ. Κατσέλη, στην οποία ο κ. Προβόπουλος αποκαλύπτει ότι το ταμειακό έλλειμμα του εννεαμήνου είναι ήδη διψήφιο, ο κ. Παπακωνσταντίνου συναντάται ξανά με τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Αμέσως μετά τη νέα αυτή συνάντηση, στην οποία συμμετέχει και ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Φίλιππος Σαχινίδης, o κ. Προβόπουλος, κατόπιν συνεννόησης, προβαίνει στη γνωστή δήλωση ότι «με τη δυναμική που έχει αναπτύξει», το έλλειμμα «θα φτάσει, εάν δεν ξεπεράσει, το 12% του ΑΕΠ». Ο λόγος της δήλωσης, σημειώνει στην «Κ» ο κ. Προβόπουλος, «ήταν για να ηχήσει ένα “καμπανάκι” στην κυβέρνηση και να το αξιοποιήσει έτσι ώστε να απεμπλακεί από τις προεκλογικές της δεσμεύσεις. Κάτι που, δυστυχώς, δεν έγινε», συμπληρώνει.

Ετσι, το «καμπανάκι» και o δημοσιονομικός εκτροχιασμός επί Ν.Δ., αντί να γίνουν o άξονας της στροφής προς ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εξυγίανσης των δημοσίων οικονομικών, εντάσσονται σε μία παραδοσιακή στρατηγική μεγιστοποίησης της ευθύνης της προηγούμενης κυβέρνησης. Ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Οικονομικών υποτιμούν την υπονόμευση της ευρωπαϊκής εμπιστοσύνης προς τις ελληνικές αρχές που είχε προκαλέσει η απογραφή του 2004. Η εμπιστοσύνη αυτή, με τις δικές τους αποκαλύψεις, καταρρέει ολοσχερώς.

Πολιτική αντιδικία για το διψήφιο νούμερο

Εκείνη την περίοδο από την πλευρά της Ν.Δ. αναφερόταν ότι το έλλειμμα φούσκωσε προκειμένου να είναι πιο εύκολο για το ΠΑΣΟΚ να πάρει κάποια μέτρα και συγχρόνως να ρίξει το φταίξιμο στην κυβέρνηση Καραμανλή. Για τον Παπακωνσταντίνου αυτό δεν ισχύει. «Θα ήτανε αυτοπυροβολισμός» λέει. «Θα μπορούσαμε να κάνουμε και μία πολιτική λίγο πιο χαλαρή αν θέλετε, με ένα έλλειμμα 10%». Για τον προκάτοχό του Γ. Παπαθανασίου ήταν πολιτική απόφαση «να τα φορτώσεις όλα σε μια χρονιά για να ξεκινήσεις καλύτερα την επόμενη ώστε να μη χρειάζεται να κάνεις κάτι για να μειωθεί το έλλειμμα».

Οι τελευταίες εβδομάδες του Δημήτρη Τζαννίνη ως προέδρου του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων, μέχρι την αντικατάστασή του στις 26 Οκτωβρίου από τον Γιώργο Ζανιά, ήταν ιδιαίτερα δυσάρεστες. Οπως εξιστορεί στην «Κ», την πρώτη εβδομάδα της νέας κυβέρνησης υπεβλήθη σε «ανάκριση» από τον Γ. Παπακωνσταντίνου και τον Φ. Σαχινίδη και στη συνέχεια αντιμετωπιζόταν με διαρκή καχυποψία. Στην πρώτη του συνάντηση με τη νέα πολιτική ηγεσία, όπως λέει, τον ρωτούσαν περισσότερο για το έλλειμμα του 2008 (το οποίο είχε προ ημερών αναθεωρηθεί «ελαφρώς» προς τα πάνω) παρά για την τρέχουσα χρονιά. «Προσπάθησα να τους πω ότι δεν είναι αυτό το κρίσιμο θέμα και ότι αν δεν ανακοινώσουν τα μέτρα που ανέμενε η Κομισιόν ώς τις 27 Οκτωβρίου, θα μπαίναμε σε καθεστώς σκληρής επιτήρησης. Η απάντηση του υπουργού ήταν ότι ίσως αυτό συμφέρει».

Σύμφωνα με τον κ. Τζαννίνη, ο κ. Παπακωνσταντίνου διακατεχόταν από υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορούσε τη διαχείριση των Ευρωπαίων εταίρων, αλλά και των αγορών. Η Ντόρα Μπακογιάννη παρατηρεί ότι η πρώτη εμφάνιση του νέου υπουργού στο Eurogroup ήταν «σαν να μιλά για το εκτελεστικό γραφείο του ΠΑΣΟΚ». «Είπε ότι η Ν.Δ. έδινε ψεύτικα στοιχεία, αλλά παρ’ όλα αυτά θα τηρήσουμε όσα έχουμε υποσχεθεί και θα δώσουμε λεφτά», σημειώνει η πρώην υπουργός Εξωτερικών.

Σύμφωνα με μία μαρτυρία, ο κ. Παπακωνσταντίνου χαρακτήρισε «πολιτική απόφαση» την ανακοίνωση διψήφιου ελλείμματος για το 2009. Οταν ο συγκεκριμένος συνομιλητής επιχείρησε να τον αποτρέψει, λέγοντας ότι η αντίδραση των αγορών θα ήταν τιμωρητική, ο υπουργός δεν έδειξε να πτοείται. Σε νέα επικοινωνία τους κάποιες εβδομάδες αργότερα, αφού είχε γίνει η ανακοίνωση των νέων στοιχείων στο Eurogroup, o κ. Παπακωνσταντίνου ανέφερε τη μη αύξηση των spreads ως απόδειξη ότι είχε δίκιο να μην ανησυχεί. Ο κ. Παπακωνσταντίνου απαντά ότι αν χρησιμοποίησε τη φράση «πολιτική απόφαση», αναφερόταν στη βούληση μη περαιτέρω απόκρυψης της στατιστικής πραγματικότητας.

Η πρόβλεψη και τα στοιχεία

Ο Μανώλης Κοντοπυράκης, τελευταίος επικεφαλής της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, έχει καταγγείλει ότι ο κ. Παπακωνσταντίνου τον υποχρέωσε δύο φορές να αλλάξει το έλλειμμα του 2009, καθώς εξέταζε διαφορετικά σενάρια για το τι θα στείλει στην Ευρώπη ως πρόβλεψη για το έτος (η πρόβλεψη ήταν τότε ευθύνη του υπουργού). Ο κ. Παπακωνσταντίνου θυμάται ότι τότε είχε καλέσει τον Μ. Κοντοπυράκη στο γραφείο του και τον είχε ρωτήσει: «Πώς είναι δυνατόν να έχει στείλει η χώρα έλλειμμα 6% πρόβλεψη του χρόνου όταν τα ταμειακά στοιχεία δείχνουνε ότι είμαστε ήδη στο 10%;». Σε κάθε περίπτωση, αρνείται κατηγορηματικά ότι του ζήτησε να αλλάξει οτιδήποτε.

Παρότι οι πιο τραβηγμένες θεωρίες περί «φουσκώματος» του ελλείμματος του 2009 από τη νέα κυβέρνηση δεν ευσταθούν –το έργο, άλλωστε της νέας, ανεξάρτητης Ελληνικής Στατιστικής Αρχής εγκρίθηκε χωρίς τους παραδοσιακούς αστερίσκους από τη Eurostat– η μομφή της χαλαρής διαχείρισης τους τελευταίους τρεις μήνες του 2009 έχει μία βάση. Για παράδειγμα, το ΠΑΣΟΚ κατήργησε την τακτοποίηση των ημιυπαίθριων (ο κ. Παπακωνσταντίνου εξηγεί την απόφαση αναφέροντας τα πενιχρά έσοδα, αλλά ήταν πενιχρά γιατί το κόμμα του έχει δεσμευθεί προεκλογικά να καταργήσει το μέτρο), ενώ δεν εισέπραξε το ΕΤΑΚ του 2009. Ακόμα και η έκτακτη εισφορά στις κερδοφόρες επιχειρήσεις, που απέφερε ένα δισ. ευρώ για το 2009, επιχειρήθηκε να καταμετρηθεί το 2010.

Χωρισμένη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ

Η ανακοίνωση του εξωφρενικού ελλείμματος και οι εξαγγελίες του νέου υπουργού Οικονομικών για ένα νέο ξεκίνημα δημιουργούν προσδοκίες στις διεθνείς αγορές ότι η Ελλάδα επιτέλους προτίθεται να αναλάβει δράση. Τα spreads παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα. Ο Γιώργος Παπανδρέου ταξιδεύει στις Βρυξέλλες στα τέλη Οκτωβρίου και γίνεται δεκτός θετικά από τους ομολόγους του, οι οποίοι στηρίζουν την πρόθεσή του να καταπιαστεί με τα βαθύτερα αίτια του ελληνικού προβλήματος, όχι μόνο με το άμεσο, οξύ δημοσιονομικό σύμπτωμα. Ο μόνος που τονίζει την ανάγκη άμεσης μείωσης μισθών και συντάξεων είναι ο επικεφαλής της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ.

Εξαιτίας της περιορισμένης αντίδρασης, τα περισσότερα μέλη του υπουργικού συμβουλίου δεν αντιλαμβάνονται το κρίσιμο των περιστάσεων και ότι δεν θα μπορέσουν να υλοποιήσουν αυτά που υπόσχονταν λίγες μόλις μέρες πριν σε μπαλκόνια, τηλεοπτικά παράθυρα και ομιλίες. Ακόμα και το πάγωμα μισθών πάνω από 2.000 ευρώ στο Δημόσιο θα σταθεί αφορμή για έντονες συζητήσεις για το αν αφορά μεικτές ή καθαρές αποδοχές.

Είναι σαφές από νωρίς ότι η κυβέρνηση είναι διχασμένη. Του ενός στρατοπέδου –πλειοψηφικού τόσο στο υπουργικό συμβούλιο όσο και στο κόμμα– ηγείται η βασική προεκλογική οικονομική σύμβουλος του Γιώργου Παπανδρέου και υπουργός Οικονομίας, Λούκα Κατσέλη. Υπέρμαχος της ήπιας προσαρμογής, στηρίζει την άποψη ότι πρέπει οι προεκλογικές δεσμεύσεις να τηρηθούν. Στην αντίπερα όχθη, ο υπουργός και ο υφυπουργός Οικονομικών, που γνωρίζουν καλύτερα από κάθε άλλον την οικονομική κατάσταση της χώρας και δέχονται τα μηνύματα από την Ευρώπη και τις αγορές, πιέζουν για ταχύτερη δημοσιονομική προσαρμογή. Το οικονομικό γραφείο του πρωθυπουργού, με επικεφαλής τον Ηρακλή Πολεμαρχάκη, είναι σαφώς υπέρ της δεύτερης γραμμής, αλλά του λείπει η πολιτική πυγμή. Ο κ. Παπανδρέου παραμένει διχασμένος.

«Είχαμε στην πραγματικότητα χωριστεί σε δύο στρατόπεδα από την πρώτη κιόλας στιγμή», λέει ο τότε υπουργός Εσωτερικών Γιάννης Ραγκούσης. Οι πρώτες αντιδράσεις για την έμφαση στη δημοσιονομική προσαρμογή, που προτείνουν Παπακωνσταντίνου και Σαχινίδης, είναι ξαφνιάσματος, έκπληξης, δυσπιστίας. Το υπουργικό συμβούλιο αποφασίζει ότι είναι σημαντικό να μην καταστεί αναξιόπιστη η κυβέρνηση από την πρώτη κιόλας μέρα, αλλά και ο πρωθυπουργός προσωπικά: «Δηλαδή άλλα να έχει πει πριν από λίγες εβδομάδες, άλλα να κάνει τις αμέσως επόμενες», λέει ο τότε υπουργός Εσωτερικών. Ο Χρ. Παπουτσής αντιτάσσεται σθεναρά σε οποιαδήποτε περικοπή επιδομάτων και «ελάχιστοι είναι αυτοί που τότε καταλαβαίνουν ότι αν αναγκάζονταν να πάρουν μέτρα αργότερα, η αξιοπιστία θα χανόταν με πολύ χειρότερο τρόπο καθώς πια θα ήταν αποτέλεσμα αποτυχίας της δικής τους πολιτικής και δεν θα λαμβανόταν ως αποτέλεσμα κακής διαχείρισης της προηγούμενης κυβέρνησης», λέει ο κ. Ραγκούσης.

Η κ. Κατσέλη εμμένει και σήμερα ότι οι περικοπές μισθών και συντάξεων ήταν η λάθος επιλογή. Οπως δηλώνει στην «Κ», υπήρχε άλλος δρόμος: «Μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης, από την οποία εξοικονομήσαμε ένα δισ. ευρώ το 2010, αυστηρός ηλεκτρονικός έλεγχος των προμηθειών γενικότερα, εξυγίανση των οικονομικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Και πλήρης αναδιοργάνωση της φορολογικής διοίκησης και διεύρυνση της φορολογικής βάσης».

«Δεν τολμούσαμε»

Ωστόσο, όπως δηλώνει στην «Κ» ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παπανδρέου, Θεόδωρος Πάγκαλος, που συμμετείχε την περίοδο εκείνη σε μία ολιγομελή ομάδα εργασίας με τον πρωθυπουργό και το οικονομικό επιτελείο, δεν νοούνται πραγματικές περικοπές χωρίς να αγγιχθούν οι μισθοί και οι συντάξεις, που είναι το «σημαντικότερο μέρος» της κρατικής δαπάνης. Προεκλογικά «δεν τολμούσαμε να μιλήσουμε για πάγωμα», παραδέχεται σήμερα ο κ. Πάγκαλος, σημειώνοντας ότι «αν το λέγαμε μαζί με τον Καραμανλή, ίσως να προϊδέαζε τον κόσμο». Την εμμονή, ακόμα και μετεκλογικά, στην περιστολή μόνο της μη μισθολογικής «σπατάλης» και στην πάταξη της φοροδιαφυγής, ο κ. Πάγκαλος την αποδίδει στην επιρροή της Αριστεράς στις τάξεις του ΠΑΣΟΚ, «που έχει καταστρέψει αυτόν τον τόπο». «Η παράδοση της Αριστεράς λέει ότι θα πλήξουμε τη φοροδιαφυγή, τους έχοντες και τους κατέχοντες. Τους έχοντες όμως είναι δύσκολο να τους πλήξεις και παίρνει πολύ χρόνο».

Το τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού (20 Νοεμβρίου) προβλέπει μείωση του ελλείμματος του 2010 από 12,5% σε 9,5% του ΑΕΠ. Μέρος της προσαρμογής οφείλεται στη μη επανάληψη εφάπαξ δαπανών (προς την Ολυμπιακή Αεροπορία, για τις εκλογές και –κυρίως– για χρέη νοσοκομείων). Παράλληλα, η κυβέρνηση μένει πιστή στις προεκλογικές δεσμεύσεις για αύξηση δαπανών 2,5 δισ. ευρώ (επίδομα αλληλεγγύης, δαπάνες Παιδείας), ενώ αυξάνονται και οι αγροτικές συντάξεις. Η εισοδηματική πολιτική προβλέπει αυξήσεις 1,5%, αλλά και περιορισμό υπερωριών και επιτροπών. Το συνολικό κονδύλι για τους μισθούς στο Δημόσιο είναι αυξημένο κατά 2,6% σε σχέση με το 2009 (στο προσχέδιο η αύξηση ήταν 3,5%).

Ο κ. Παπακωνσταντίνου αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να υπάρξει συμπληρωματικός προϋπολογισμός. Την ίδια μέρα, ωστόσο, ο πρωθυπουργός δηλώνει ότι η κυβέρνηση «υλοποιεί τις προεκλογικές της δεσμεύσεις».

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αμέσως μετά την κατάθεση του προϋπολογισμού εκφράζει επιφυλάξεις για τα μέτρα που περιέχει. Η μείωση του ελλείμματος με αύξηση φορολογικών εσόδων και ελάχιστη μείωση των δαπανών είναι κάτι που δεν αρέσει στους Ευρωπαίους. Συγχρόνως ο Χ. Αλμούνια αφήνει να εννοηθεί ότι προτείνει να παρθούν πρόσθετα μέτρα για τον προϋπολογισμό.

(Στην φωτογραφία : Ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου με τον πρόεδρο του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ σε συνεδρίαση του Eurogroup, στις Βρυξέλλες, την 1η Δεκεμβρίου)

Οι υποβαθμίσεις και οι σύμβουλοι του Παπανδρέου

Ο Δεκέμβριος 2009 είναι ο μήνας των υποβαθμίσεων, αλλά και της κορύφωσης της σύγκρουσης στο εσωτερικό της κυβέρνησης. Στις 25 Νοεμβρίου, η Dubai World, το επενδυτικό άρμα του εμιράτου του Ντουμπάι, προκαλεί ευρεία αναταραχή στις αγορές ανακοινώνοντας την παράταση των λήξεων των χρεογράφων της για έξι μήνες.

Σε αυτό το κλίμα, στις 8 Δεκεμβρίου, η Fitch προχωρά στη δεύτερη υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας σε λιγότερο από 50 ημέρες και τη βυθίζει κάτω από το κλιμάκιο Α για πρώτη φορά μετά 10 χρόνια. Την ημέρα εκείνη, ο Γενικός Δείκτης του Χ.Α. χάνει 6,04% της αξίας του.

Τα ηχηρότατα αυτά μηνύματα, ωστόσο, δεν λαμβάνονται υπόψη. Ο Λορένζο Μπίνι Σμάγκι, μέλος τότε της εξαμελούς εκτελεστικής επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, μιλά στην «Κ» για «απόλυτη υποτίμηση» του επείγοντος της κατάστασης από την κυβέρνηση Παπανδρέου. «Νόμιζαν ότι θα είχαν περισσότερο χρόνο για την προσαρμογή, γιατί αρχικά οι αγορές δεν ασκούσαν έντονες πιέσεις». Το πρώτο σχέδιο νόμου που φέρνει η κυβέρνηση στη Βουλή την 1η Δεκεμβρίου αφορά το επίδομα αλληλεγγύης, δημοσιονομικού κόστους ενός δισ. ευρώ (τελικά θα καταβληθούν μόνο τα 500 εκατ.). Στις 11 του μηνός, σε συνέντευξη Τύπου μετά τη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες, ο Γ. Παπανδρέου αρνείται ευθέως την ανάγκη για πάγωμα αποδοχών και επιμένει ότι η χώρα «δεν βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού». Παράλληλα, ο ίδιος και άλλα στελέχη του ΠΑΣΟΚ αποδίδουν τις δυσκολίες της Ελλάδας στην αναξιοπιστία των οίκων αξιολόγησης και στους κερδοσκόπους.

Λίγο πριν από την παρουσίαση του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης στο Ζάππειο στις 14 Δεκεμβρίου, ο στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού και υπουργός Επικρατείας Χάρης Παμπούκης καλεί τον κ. Γιώργο Παπακωνσταντίνου και την κ. Λούκα Κατσέλη στο πρωθυπουργικό γραφείο. Είναι η ώρα που ο κ. Παπανδρέου θα αποφασίσει ποια θα είναι η οικονομική πολιτική που θα ακολουθήσει η κυβέρνηση. Η κ. Κατσέλη υποστηρίζει στη σύσκεψη αυτό που πιστεύει ακόμα και σήμερα: ότι οι μειώσεις μισθών και συντάξεων θα έχουν επιπτώσεις στην αγοραστική δύναμη νοικοκυριών και πρέπει να αποφευχθούν. Ο υπουργός Οικονομικών επιμένει στην ανάγκη περικοπών. Στο Ζάππειο φωτογράφοι, λουλούδια και φώτα είναι στημένα στο περιστύλιο θυμίζοντας περισσότερο προεκλογική συγκέντρωση παρά εξαγγελία οικονομικής πολιτικής σε μια χώρα σε κρίση.

Ανοιχτά και δημόσια ο πρωθυπουργός παίρνει σαφή θέση. Η λογική της ήπιας προσαρμογής έχει για μια ακόμη φορά επικρατήσει. Οι προεκλογικές υποσχέσεις θα τηρηθούν και το μείγμα δεν πρόκειται να αλλάξει. Ο κ. Παπανδρέου παρουσιάζει το όραμά του για την ανασύνταξη της χώρας, πιστός στη λογική αντιμετώπισης του ελληνικού προβλήματος στις ρίζες του. Είναι σαν να σχεδιάζει τη ριζική ανακαίνιση του σπιτιού του ενώ αυτό καίγεται. Επαναλαμβάνει ότι, παρότι «είναι εύκολο να μειώσουμε μισθούς και συντάξεις για να ικανοποιήσουμε προσωρινώς τις αντιλήψεις της διεθνούς οικονομικής ελίτ […] δεν είναι εκεί το μεγάλο μας πρόβλημα».

Την ομιλία, όμως, την ακούν και στο εξωτερικό. Ο Γερμανός οικονομολόγος Ντάνιελ Γκρος θυμάται ότι «όταν άκουσα για πακέτα τόνωσης της οικονομίας και έμαθα ποιος συμβούλευε τον Παπανδρέου, σκέφτηκα αυτό δεν θα πάει καλά. Για μια χώρα με ισχυρό εμπορικό ισοζύγιο ή για την Αμερική που μπορεί να τυπώσει δολάρια, τα πακέτα τόνωσης είναι καλή ιδέα. Για μια χώρα με μεγάλο χρέος, μεγάλο εμπορικό έλλειμμα, μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, με μεγάλα πακέτα στήριξης, είναι το τελευταίο που πρέπει να κάνει κανείς». Οντως εκείνη την εποχή οι σύμβουλοι στο Μαξίμου για την οικονομική πολιτική είναι από την άλλη όχθη του Ατλαντικού με περιορισμένη γνώση του ευρώ και πολύ λιγότερη της ελληνικής πραγματικότητας.

Νέες υποβαθμίσεις

Δύο ημέρες μετά το Ζάππειο, στις 16 Δεκεμβρίου, η S&P ρίχνει το αξιόχρεο της Ελλάδας σε κατηγορία Β, προϊδεάζοντας και για νέες υποβαθμίσεις. Η ανησυχία σε ελληνικούς τραπεζικούς κύκλους αρχίζει και κορυφώνεται: η ΕΚΤ αναμένεται μέσα στο 2010 να αυξήσει το κατώφλι της αξιολόγησης των ομολόγων που δέχεται ως ενέχυρα για να δανείζει σε πιστωτικά ιδρύματα στην Ευρωζώνη, από ΒΒB- σε ΑΑΑ-. Με τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται μετά τις υποβαθμίσεις, αυτό συνεπάγεται ότι οι τράπεζες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ελληνικά ομόλογα στα χαρτοφυλάκιά τους για να δανειστούν από τη Φρανκφούρτη.

Τα spreads έχουν ξεκινήσει την ανηφόρα τους προς τα Ιμαλάια της χρεοκοπίας: από 169 μονάδες βάσης πριν από την ανακοίνωση της Dubai World, ξεπερνούν στις 17 Δεκεμβρίου τις 250 μ.β., πλησιάζοντας τα επίπεδα στα οποία είχαν φτάσει στις αρχές του έτους. Στις συνθήκες αυτές, η τρίτη υποβάθμιση –από τη Moody’s, στις 22 του μηνός– έρχεται σχεδόν σαν ανακούφιση: ο μεγαλύτερος των τριών οίκων αξιολόγησης μειώνει την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας κατά μόνο μία βαθμίδα και τη διατηρεί στην κατηγορία Α.

Η ιδέα της «ιδιωτικής τοποθέτησης»

Οι δανειακές ανάγκες της Ελλάδας –αν πετύχαινε τους δημοσιονομικούς στόχους του προϋπολογισμού– κυμαίνονταν γύρω στα 54 δισ. ευρώ το 2010. Στις αρχές Ιανουαρίου, είχε ήδη αρχίσει να φαίνεται σκοτεινό και ανυπέρβλητο στον ορίζοντα το εμπόδιο της 19ης Μαΐου, όταν θα έληγε ομόλογο αξίας 8,5 δισ. ευρώ.

Στις αρχές Νοεμβρίου του 2009, δύο εβδομάδες μετά τις αποκαλύψεις του Eurogroup, η κυβέρνηση είχε αντλήσει 7 δισ. με την έκδοση 15ετούς ομολόγου, η απόδοση του οποίου ήταν 5,38% ― μόλις 147 μ. β. υψηλότερο από το αντίστοιχο γερμανικό. Στις ερχόμενες εβδομάδες, ωστόσο, καθώς η πίεση από τις αγορές σταθερά αυξανόταν, το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης άρχισε να σκέφτεται εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης.

Τον Νοέμβριο, κορυφαία στελέχη της γνωστής νεοϋορκέζικης επενδυτικής τράπεζας Goldman Sachs, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος του Δ.Σ. Γκάρι Κον, συναντιούνται με τον κ. Παπανδρέου στο ξενοδοχείο «Πεντελικόν» της Κηφισιάς. Ο πρωθυπουργός συναντάται επίσης με τον Πίτερ Σάδερλαντ, πρώην Ευρωπαίο επίτροπο και πρόεδρο Δ.Σ. της βρετανικής θυγατρικής της Goldman. Ο κ. Παπανδρέου συζητά με τους τραπεζίτες την ιδέα των πράσινων ευρωομολόγων, για έργα αειφόρου ανάπτυξης. Τα στελέχη της Goldman προτείνουν οκτώ ιδέες για χρηματοοικονομική διαχείριση του χρέους (όπως διαφόρων ειδών τιτλοποιήσεις περιουσιακών στοιχείων) που δεν εγκρίνονται, εν μέρει λόγω φόβων ότι θα εκληφθούν ως νέες μορφές δημιουργικής λογιστικής.

Σύμφωνα με διασταυρωμένες πηγές, η Goldman Sachs σε αυτή τη φάση προτείνει να γίνει μία «ιδιωτική τοποθέτηση» (private placement), αντί απευθείας εξόδου στις αγορές. Η τράπεζα θα αναλάμβανε τη συγκέντρωση ενός ποσού από 5-6 μεγάλα funds για το δανεισμό της Ελλάδας. Το σχέδιο ήταν η επιτυχής ολοκλήρωση του private placement να αναθερμάνει το κλίμα στις αγορές για τη χώρα μας, ώστε στη δημόσια προσφορά που θα ακολουθούσε να υπάρξει μεγάλη ζήτηση και μειωμένο επιτόκιο.

Το εγχείρημα δεν προχωρά. Σύμφωνα με μία εκδοχή, η κυβέρνηση το είχε αποδεχθεί και τα funds που θα συμμετείχαν είχαν βρεθεί. Η είδηση ότι θα γινόταν η ιδιωτική τοποθέτηση όμως διέρρευσε και άλλες επενδυτικές τράπεζες προσπάθησαν να οργανώσουν μία αντίστοιχη συναλλαγή. Κάποιες προσέγγισαν τα ίδια funds που είχε προσεγγίσει η Goldman, στέλνοντας ακούσια το μήνυμα ότι η Αθήνα ψάχνει απελπισμένα κεφάλαια και έχει αμολήσει ολόκληρη τη Wall Street σε ένα παγκόσμιο κυνήγι δανειστών. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, ήταν κάποια funds να αποσυρθούν από το αρχικό deal και να αρχίσουν να σορτάρουν την Ελλάδα.

Ο κ. Παπακωνσταντίνου, που έχει δηλώσει στους «Νέους Φακέλους» ότι είχε περάσει από το γραφείο του «κάθε επενδυτική τράπεζα του κόσμου», θυμάται διαφορετικά τα πράγματα. «Ποτέ δεν ήλθε στο τραπέζι κάτι συγκεκριμένο», ισχυρίζεται, ενώ τονίζει ότι και η στάση του ΟΔΔΗΧ ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτική. «Μας έλεγαν ότι μία ιδιωτική τοποθέτηση θα έστελνε το μήνυμα ότι φοβόμαστε να βγούμε στις αγορές».

Η εισήγηση Παπανικολάου

Γενικός διευθυντής του ΟΔΔΗΧ ήταν τότε ακόμα ο Σπύρος Παπανικολάου. Ο κ. Παπανικολάου, υπεύθυνος εξωτερικού δανεισμού στην Τράπεζα της Ελλάδος κατά τη δεκαετία του ’80 και του ’90, ήταν στο τιμόνι του ΟΔΔΗΧ από το 2005. Η θητεία έως τις αρχές του 2009 ήταν ανέφελη. Αλλά και τα αυξημένα spreads της ύστερης περιόδου Καραμανλή δεν ήταν τίποτα μπροστά στην καταιγίδα του χειμώνα του 2009-10. «Η δική μου εισήγηση ήταν να βγούμε στις αγορές αμέσως μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων, όπως συνηθιζόταν» δηλώνει ο κ. Παπανικολάου. «Δεν εισακούστηκα, γιατί κάποιοι είχαν πείσει το υπουργείο ότι θα τους βρουν 20 δισ. μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης» αφηγείται.

Μετά την ακύρωση της ιδιωτικής τοποθέτησης, το υπουργείο προχωρά σε κοινοπρακτική έκδοση πενταετών ομολόγων στις 25 Ιανουαρίου, με την Goldman Sachs ως έναν από τους βασικούς διαχειριστές. Ο αρχικός στόχος ήταν η άντληση 5 δισ. ευρώ. Τελικά, με προσφορές ύψους 25 δισ., η κυβέρνηση δανείζεται 8 δισ. ευρώ. Το επιτόκιο –6,2%– είναι το υψηλότερο από την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ.

Κάποιοι έχουν σταθεί στους αριθμούς αυτούς, σημειώνοντας ότι αν η κυβέρνηση είχε αντλήσει όλο το ποσό –25 δισ. ευρώ– θα είχε ένα μαξιλάρι που θα της είχε επιτρέψει να καλύψει τις λήξεις του Απριλίου και του Μαΐου και θα της είχε δώσει πίστωση χρόνου για να λάβει τα απαραίτητα μέτρα. Επιπλέον, γνώστες της αγοράς αναφέρουν ότι η άντληση των 25 δισ. θα βραχυκύκλωνε τα σχέδια επενδυτικών κεφαλαίων που «σόρταραν» την Ελλάδα και που ήλπιζαν να κλείσουν τις θέσεις των ανοιχτών τους πωλήσεων αγοράζοντας πολύ φθηνά το Μάιο. Ο κ. Παπανικολάου, ωστόσο, εξηγεί ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό: «Και τα 8 δισ. που πήραμε πολλά ήταν. Δεν υπήρχαν 25, δεν είναι πραγματική ζήτηση».

Σε κάθε περίπτωση, η εβδομάδα εκείνη που ξεκίνησε με την κοινοπρακτική έκδοση, θα αποτελούσε σημείο καμπής για την Ελλάδα, μετά το οποίο θα ξεκινούσε η αντίστροφη μέτρηση προς το Μνημόνιο. Κάπου μεταξύ Πεκίνου, Νταβός και Λονδίνου, τις ημέρες εκείνες θα χανόταν οριστικά το παιχνίδι…

Οι πρώτες επαφές με το ΔΝΤ και η εμφάνιση του Πόουλ Τόμσεν

Οι επαφές της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχουν ξεκινήσει ήδη από τον Νοέμβριο του 2009. Η κυβέρνηση έχει ζητήσει τεχνική βοήθεια σε θέματα διαχείρισης δημόσιων οικονομικών και φορολογικής διοίκησης. Ως σοσιαλιστής, αλλά και φιλέλληνας με στενούς δεσμούς με την Ελλάδα, ο κ. Ντομινίκ Στρος-Καν ήταν κάποιος με τον οποίο ο κ. Γιώργος Παπανδρέου μπορούσε να συνεννοηθεί. Επιπλέον, όπως θυμάται ο κ. Γ. Παπακωνσταντίνου, «παρότι θέλαμε να το αποφύγουμε, είχαμε αντιληφθεί από νωρίς το ενδεχόμενο να χρειαστούμε διάσωση».

Ο κ. Θάνος Βαμβακίδης, στέλεχος του ΔΝΤ από το 1997 έως τον Νοέμβριο του 2010, ήταν από το 2008-2010 μέλος του τμήματος Εγκαιρης Προειδοποίησης, που ανέλυε την πιθανότητα να ξεσπάσουν κρίσεις σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο. Οπως λέει στην «Κ», «από το 2000 και μετά όταν είχαν μειωθεί τα επιτόκια και άρχισε η Ελλάδα να αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς, πιστεύαμε στο Ταμείο ότι είναι κάτι προσωρινό». Οι απαντήσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων στις κατά καιρούς προειδοποιήσεις του Ταμείου ήταν ότι «η οικονομία αναπτύσσεται και ότι εμείς κινδυνολογούσαμε». Ακόμα και μετά το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης, η Αθήνα επέμενε ότι «η Ελλάδα δεν είναι εκτεθειμένη σε τοξικά προϊόντα και άρα δεν θα επηρεασθεί».

«Οταν εξελέγη η νέα κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 2009», συνεχίζει ο κ. Βαμβακίδης, «έλαβαν ισχυρά μηνύματα και από την Ευρώπη και από το Ταμείο, αλλά δεν συνειδητοποιούσαν το πρόβλημα, γι’ αυτό και ανακοίνωσαν τα νέα στατιστικά στοιχεία χωρίς να πάρουν μέτρα».

Χωρίς εκπροσώπηση

Την περίοδο εκείνη, με την αποχώρηση και μη αντικατάσταση της κ. Μιράντας Ξαφά, η Ελλάδα είναι χωρίς εκπροσώπηση στο Ταμείο. Μετά το Eurogroup του Οκτωβρίου, η Ουάσιγκτον παρακολουθεί πλέον με προσοχή τις εξελίξεις στην Ευρώπη και αρχίζει διακριτικά να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Τόσο στις διμερείς επαφές με τη Γερμανία και άλλες ισχυρές χώρες της Ε.Ε., όσο και στο πλαίσιο των συζητήσεων που γίνονται στους κόλπους του ΔΝΤ, οι ΗΠΑ –που είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος– διαμηνύουν την ανησυχία τους για τον κίνδυνο η ελληνική κρίση να ξεφύγει από τον έλεγχο και να επηρεάσει αρνητικά την παγκόσμια οικονομία.

Ο κ. Πόουλ Τόμσεν, μιλώντας στους «Νέους Φακέλους», ανέφερε ότι η ενασχόλησή του με την Ελλάδα ξεκίνησε κάπου εκεί. Οπως σημείωσε: «Νομίζω ότι τον Δεκέμβριο του 2009 η κυβέρνηση αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην πιθανότητα προσφυγής στο ΔΝΤ. Εκείνη τη στιγμή ήταν όμως περισσότερο ένα σχέδιο Β, δεν υπήρξε πραγματικό αίτημα. Μόνο μία πιθανότητα στην οποία αναφέρθηκαν Ελληνες αξιωματούχοι. Γι’ αυτό και όταν ήλθε η αποστολή μας τον Ιανουάριο ήταν πολύ περιορισμένη και επικεντρώθηκε μόνο στην παροχή τεχνικής βοήθειας». Σύμφωνα με τον κ. Βαμβακίδη, «γύρω στον Δεκέμβριο κατάλαβαν ότι χρειαζόταν κάποιο πρόγραμμα, αλλά ακόμη και τότε, η εντύπωση που είχαν ήταν ότι πρόκειται για έναν προσωρινό πανικό των αγορών, ότι θα έπαιρναν μέτρα για ένα χρόνο και τα πράγματα θα βελτιώνονταν».

Τεχνική βοήθεια μόνο

Ο κ. Παπακωνσταντίνου, από την πλευρά του, επιμένει ότι η κυβέρνηση αναζητούσε μία «αμιγώς ευρωπαϊκή λύση». Οπως είχε δηλώσει στους «Νέους Φακέλους», σε ερώτηση για το αν κάποια μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου ήταν υπέρ της εμπλοκής του Ταμείου, η συμμετοχή που επεδίωκαν ήταν «μόνο από πλευράς τεχνικής βοήθειας, δηλαδή βοήθεια σε μια σειρά πραγμάτων όπως η φορολογία, τα δημοσιονομικά, όχι με την έννοια του δανεισμού».

Μιλώντας στους «Νέους Φακέλους», ο κ. Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ είχε δηλώσει «πολύ διστακτικός» απέναντι στη συμμετοχή του Ταμείου: «Ηταν πρόβλημα της Ζώνης του Ευρώ και έπρεπε να το λύσουμε ως Ζώνη του Ευρώ». Ακόμα περισσότερο είχαν θορυβηθεί οι κηδεμόνες της νομισματικής σταθερότητας της Ευρωζώνης. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο κ. Λορένζο Μπίνι Σμάγκι, «η αίσθηση ήταν ότι η εμπλοκή του Ταμείου, μεγάλοι μέτοχοι του οποίου είναι οι ΗΠΑ και η Κίνα, για να ελέγξει αν μέρος της ευρωπαϊκής νομισματικής περιοχής λειτουργεί σωστά, είναι ένα σήμα προς τις διεθνείς αγορές ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να διαχειριστεί τα του οίκου της». Επιπλέον, όπως λέει ο Ιταλός οικονομολόγος, οι Ευρωπαίοι κεντρικοί τραπεζίτες ανησυχούσαν –φόβος που αποδείχθηκε αβάσιμος– ότι το ΔΝΤ θα πίεζε την ΕΚΤ για χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής: «Υπήρχε μια εργασία του Μπλανσάρ (επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ) που πρότεινε αύξηση του στόχου της ΕΚΤ για τον πληθωρισμό από το 2% στο 4%, η οποία μας είχε προκαλέσει κάποιες έγνοιες», θυμάται ο κ. Μπίνι Σμάγκι.

Ωστόσο η αντίσταση έναντι των δυνάμεων που ωθούσαν το Ταμείο προς την ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις της Ευρωζώνης ήταν μάταιη. Είναι κοινή παραδοχή, ακόμα και εκείνων που δεν επιθυμούσαν εμπλοκή του ΔΝΤ, ότι η Ευρώπη δεν διέθετε ούτε τους θεσμούς ούτε την τεχνογνωσία για τη διάσωση ενός κράτους-μέλους. Οπως είπε ο κ. Γιουνκέρ στους «Νέους Φακέλους»: «Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία επέμεναν στη συμμετοχή του ΔΝΤ γιατί είχε εξειδίκευση στην αντιμετώπιση τέτοιου είδους κρίσεων την οποία δεν είχε ούτε η Κομισιόν ούτε το Eurogroup» και «δεν είχαν τελείως άδικο».

Τηλεφώνημα Παπανδρέου προς Στρος-Καν

Τον Δεκέμβριο, ο κ. Στρος-Καν δέχεται τηλεφώνημα από τον κ. Παπανδρέου, κατά το οποίο συζητούν το ενδεχόμενο ενός προγράμματος διάσωσης της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον κ. Παπακωνσταντίνου, ο κ. Στρος-Καν τονίζει ότι το Ταμείο δεν έχει τα χρήματα να διασώσει από μόνο του την Ελλάδα, αλλά και ότι δεν θα μπορούσε να δράσει χωρίς τη συναίνεση των Ευρωπαίων, που αποτελούν το ένα τέταρτο του διοικητικού του συμβουλίου.

Ο κ. Βαμβακίδης ρίχνει περισσότερο φως στην τηλεφωνική συνομιλία. Για τον κ. Παπανδρέου σημειώνει: «Δεχόταν μεγάλη πίεση από την Ευρώπη λόγω της άσχημης κατάστασης που είχε κληρονομήσει και για την οποία δεν είχαν κάποια λύση οι Ευρωπαίοι. Ηθελε να δει αν στις διαπραγματεύσεις μαζί τους θα μπορούσε να συμμετάσχει και το ΔΝΤ για να βοηθήσει την Ελλάδα. Για τον Στρος-Καν ήταν έκπληξη, γιατί σε εκείνη τη φάση συζητούσαμε εντός του Ταμείου θεωρητικά. Και συνήθως πριν αρχίσει ένα πρόγραμμα, οι πρώτες συζητήσεις γίνονται σε τεχνικό επίπεδο, όχι σε επίπεδο πρωθυπουργού και γενικού διευθυντή». Ο κ. Στρος-Καν, σύμφωνα με τον κ. Βαμβακίδη, εξηγεί στον πρωθυπουργό τις διαδικασίες, και του λέει ότι ανεξάρτητα από τις αποφάσεις των Ευρωπαίων, η Ελλάδα, ως μέλος του ΔΝΤ, έχει το δικαίωμα να προσφύγει σε αυτό. Ο κ. Παπανδρέου απαντά (πάντα σύμφωνα με το πρώην στέλεχος του Ταμείου) ότι εάν η Ελλάδα αποφασίσει να προσφύγει σε πρόγραμμα του ΔΝΤ, «θέλω να εμπλακείς και να το διαχειρισθείς εσύ προσωπικά», κάτι που ο κ. Στρος-Καν δεσμεύεται να κάνει. «Η αποχώρηση του Στρος-Καν ήταν αρνητική εξέλιξη για την Ελλάδα» σχολιάζει ο κ. Βαμβακίδης. Ο πρώην αξιωματούχος του Ταμείου είναι ιδιαίτερα επικριτικός προς τους Ευρωπαίους: «Από τη μία κατηγορούσαν την Ελλάδα για την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει, από την άλλη δεν ήθελαν να εμπλακεί το Ταμείο, με αποτέλεσμα η κατάσταση να χειροτερεύει. Θα έπρεπε το πρόγραμμα να είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα».

Οι ισχυροί του Νταβός κρούουν τον κώδωνα

Στο χιονισμένο Νταβός των ελβετικών Αλπεων έχουν ραντεβού κάθε χρόνο οι 2.500 ισχυρότεροι άνθρωποι του πλανήτη για να συζητήσουν τα πιο σημαντικά οικονομικά θέματα της χρονιάς. Εκείνο το πενταήμερο του τέλους Ιανουαρίου του 2010, όμως, ένα θέμα μονοπωλεί το ενδιαφέρον: Η Ελλάδα και η κλονισμένη της αξιοπιστία.

Αυτό που ενδεχομένως έχει μείνει στη μνήμη των περισσότερων από εκείνες τις ημέρες είναι η άσχημη εικόνα του τότε πρωθυπουργού, που προσπαθεί να αποφύγει δύσκολες ερωτήσεις από επίμονους δημοσιογράφους. Αυτό όμως που έχει πραγματική σημασία για τα γεγονότα που ακολουθούν είναι οι παρασκηνιακές συναντήσεις που έχει ο πρωθυπουργός με δύο από τους πιο σημαντικούς «παίκτες» της παγκόσμιας οικονομίας, τον μεγαλοεπενδυτή Τζορτζ Σόρος και τον οικονομολόγο Νουριέλ Ρουμπινί. Τι του είπαν και κατά πόσο έπαιξαν ρόλο στις αποφάσεις που παίρνει στη συνέχεια ο Γ. Παπανδρέου;

Ισως η πλέον καθοριστική συνάντηση είναι με τον Τζορτζ  Σόρος. Η συνάντηση λαμβάνει χώρα κατόπιν αιτήματος του ίδιου του κ. Σόρος. Στη μισή ώρα που βρίσκονται οι δύο άνδρες μαζί, ο ουγγρικής καταγωγής Αμερικανός δισεκατομμυριούχος δίνει στον Ελληνα πρωθυπουργό δύο βασικές συμβουλές: Πρώτον, να προσφύγει άμεσα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και δεύτερον, να πάρει μέτρα χωρίς καμία περαιτέρω καθυστέρηση. Για τον κ. Σόρος και τα δύο αυτά βήματα είναι αναγκαία, καθώς προσφυγή στο ΔΝΤ χωρίς μέτρα δεν θα έλυνε το πρόβλημα του χρέους, ενώ μέτρα από μόνα τους δεν θα μπορούσαν να καλύψουν το έλλειμμα των παραπάνω από 30 δισ. που υπήρχε εκείνη τη στιγμή στα δημόσια οικονομικά της Ελλάδας. Ο φημισμένος επενδυτής, για να τονίσει το επείγον του πράγματος, λέει στον κ. Παπανδρέου: «Αν καθυστερήσεις πάνω από έξι μήνες, το πρόβλημα, που μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι της προηγούμενης κυβέρνησης, θα γίνει δικό σου». Η βασική ανησυχία του κ. Σόρος, την οποία εκφράζει στον συνομιλητή του, αφορά τη μετάδοση της κρίσης από την Ελλάδα στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με πηγή που είναι σε θέση να γνωρίζει τη συζήτηση τους.

Η προτροπή Ρουμπινί

Η άλλη σημαντική συνάντηση, που πρέπει να έπαιξε ρόλο στον τρόπο σκέψης του Γ. Παπανδρέου, είναι με τον διάσημο οικονομολόγο Νουριέλ Ρουμπινί, γνωστό και ως Dr Doom για τις παγίως αρνητικές του προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία. Στη θερμή συνάντηση που έχουν, ο κ. Ρουμπινί τονίζει και αυτός με τη σειρά του αυτό που έχει ακούσει και από τα χείλη του κ. Σόρος. Η μόνη λύση εκείνη τη στιγμή για την ελληνική οικονομία είναι η προσφυγή στο ΔΝΤ, του λέει. «Tου τόνισα ότι η χώρα θα χάσει την πρόσβαση στις αγορές και αντί να χάνει χρόνο ψάχνοντας ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα στήριξης, ενώ υπήρχαν εκλογές στη Γερμανία που καθυστερούσαν την απόφαση, θα ήταν καλύτερη ιδέα να πάει στο ΔΝΤ νωρίτερα», έχει δηλώσει στην εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» ο ιρανοτουρκικής καταγωγής Αμερικανός οικονομολόγος, σημειώνοντας ότι η στάση του πρωθυπουργού στη φάση αυτή παραμένει αρνητική. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο κ. Ρουμπινί είναι από τους συνομιλητές του κ. Παπανδρέου που τον ωθούσαν από νωρίς να σκεφτεί και το ενδεχόμενο «κουρέματος» του χρέους.

Η πίεση στον Ελληνα πρωθυπουργό για προσφυγή στο ΔΝΤ αυξάνεται με τη δήλωση του Ντομινίκ Στρος-Καν στο Νταβός για πιθανή στήριξη της Ελλάδας: «Εμείς, στο ΔΝΤ, είμαστε έτοιμοι να παρέμβουμε εάν μας ζητηθεί κάτι τέτοιο». Παρόλο που ο κ. Στρος-Καν αναφέρει ότι έχει εμπιστοσύνη στις ευρωπαϊκές αρχές και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που ασχολούνται με το θέμα, ο ίδιος διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο εκείνες τις μέρες για να πείσει τους Ευρωπαίους για μια γενικότερη λύση.

Το κομβικό σημείο

Στο πάνελ όπου εμφανίζεται, ο πρωθυπουργός μιλά για το μέλλον της Ευρωζώνης. Ο Γ. Παπανδρέου κάθεται ανάμεσα στον πρωθυπουργό της Ισπανίας Χοσέ-Λουίς Θαπατέρο, τον πρόεδρο της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ και τον πρόεδρο της Λιθουανίας Βάλντις Ζατιέρ. Στην ομιλία του τονίζει ότι «το πρόβλημα της οικονομίας είναι ελληνικό» και ότι «εμείς έχουμε την ευθύνη για να βάλουμε τα του οίκου μας σε τάξη». Αρνείται, παράλληλα, ότι θα χρειαστεί βοήθεια από τη Γαλλία, τη Γερμανία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Μία μέρα πριν ταξιδέψει για το Νταβός, ο κ. Παπανδρέου είχε συναντηθεί με τον κ. Γ. Προβόπουλο, ο οποίος, όπως αφηγείται, του είπε «ότι θα είχε νόημα να πάει μόνο αν είχε κάνει δύο-τρία ηχηρά πράγματα, τα οποία θα μπορούσε να παρουσιάσει ως δείγμα της αποφασιστικότητάς του. Δεν τον έπεισα».

«Το Νταβός ήταν το κομβικό σημείο για τον Γιώργο Παπανδρέου» θυμάται ο κ. Παπακωνσταντίνου. «Ηταν τέτοια η ανησυχία, ήμασταν το επίκεντρο όλων των συζητήσεων». Την ίδια αίσθηση έχει και ο κ. Πάγκαλος. Οπως λέει, ο κ. Παπανδρέου ήταν ένας άνθρωπος επικοινωνιακός και ήλπιζε ότι θα έπειθε τους συνομιλητές του στο Φόρουμ ότι οι ευθύνες ανήκαν στην προηγούμενη κυβέρνηση και ότι η δική του θα διόρθωνε την κατάσταση. «Δεν ήταν έτσι όμως, οι αγορές και οι Ευρωπαίοι είναι ψυχροί, δεν τους αρκούν τα ωραία λόγια».

Η χαμένη ευκαιρία της συναίνεσης και ο «πόλεμος» στο ΠΑΣΟΚ

Ενώ ο πρωθυπουργός βρίσκεται στο Νταβός, τα spreads εκτινάσσονται στις 405 μονάδες βάσης – το υψηλότερο επίπεδο από τη δημιουργία της Ευρωζώνης. Τότε έρχεται η ώρα για τον Γιώργο Παπανδρέου να καταστρώσει ο ίδιος το plan Β, που οι πιο υποψιασμένοι εκ των Ευρωπαίων αλλά και οι αγορές αναμένουν εδώ και αρκετούς μήνες. Μετά τις συναντήσεις που έχει το Σαββατοκύριακο (30 – 31 Ιανουαρίου) με υπουργούς και κορυφαίους κρατικούς τραπεζίτες αποφασίζει να πρoχωρήσει άμεσα σε επώδυνα μέτρα.

«Δεν ξέρω τι θα συνέβαινε εάν, κυρίως από το Νταβός και μετά, η αντίδραση της διεθνούς οικονομικής κοινότητας είτε σε πολιτικό επίπεδο είτε σε επίπεδο αγορών δεν ήταν τόσο ισχυρή. Επαιξε καθοριστικό ρόλο γιατί έθεσε και τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση προ πολύ συγκεκριμένων και πολύ δύσκολων διλημμάτων», όπως είχε πει στους «Νέους Φακέλους» ο τότε υπουργός Εσωτερικών Γιάννης Ραγκούσης.

Διμερείς συναντήσεις

Τη Δευτέρα 1 Φεβρουαρίου ο Αντώνης Σαμαράς βρίσκεται στο βήμα της Βουλής και απευθύνεται στον τότε πρωθυπουργό ζητώντας του να πάρει μέτρα. Την επόμενη μέρα ο Γιώργος Παπανδρέου καλεί τους αρχηγούς κομμάτων σε διμερείς συναντήσεις στο Μέγαρο Μαξίμου, ζητώντας τους συναίνεση για τα μέτρα που επρόκειτο να πάρει. Ο κ. Σαμαράς βγαίνει από τη συνάντηση έχοντας συμφωνήσει. «Προσφέρουμε αποφασιστική στήριξη σε ό,τι είναι ωφέλιμο για τον τόπο» λέει χαρακτηριστικά και τονίζει ότι αυτή η στήριξη δεν είναι «λευκή επιταγή». Για τον στενό σύμβουλο του Αντ. Σαμαρά, Χρύσανθο Λαζαρίδη, όπως έχει δηλώσει στην εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» η συναίνεση είναι μία υπέρβαση από τη μεριά του προέδρου της Ν.Δ. «Σας θυμίζω ότι τότε ήταν μια εποχή που το ΠΑΣΟΚ κατηγορούσε τη Ν.Δ. για ό,τι είχε συμβεί από αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως και εντεύθεν, δημιουργώντας ένα κλίμα όχι εύκολο για συνεννόηση». Η ανάγκη συνεννόησης όμως υπήρχε και ήταν η μόνη περίοδος που ο Σαμαράς χρησιμοποίησε τη λέξη «συναίνεση». Βέβαια η συναίνεση που περιγράφει ο Χρ. Λαζαρίδης δεν διαρκεί περισσότερο από δύο εβδομάδες…

Λίγες ώρες έχουν περάσει από τις συναντήσεις με τους πολιτικούς αρχηγούς στο Μαξίμου και ο Γ. Παπανδρέου, λίγο μετά τις 8 το βράδυ, ανακοινώνει μέσω ενός δραματικού διαγγέλματος που προβάλλεται στα δελτία ειδήσεων, όσα είχε αποφασίσει. «Ελληνίδες και Ελληνες», ξεκινάει ο τότε πρωθυπουργός από το βήμα του Μεγάρου Μαξίμου. «Η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο ενός ευρύτερου κερδοσκοπικού παιχνιδιού, το οποίο έχει στόχο και το ευρώ, ενώ η χώρα, λόγω του παρελθόντος της, αντιμετωπίζεται επιπροσθέτως σαν “αδύναμος κρίκος” της Ευρωζώνης, με αποτέλεσμα οι όροι δανεισμού να γίνονται κάθε μέρα όλο και επαχθέστεροι». Ο πρωθυπουργός συνεχίζει εξαγγέλλοντας τα πρώτα πραγματικά σκληρά μέτρα: Το γενικό πάγωμα μισθών στο Δημόσιο, περικοπή επιδομάτων 10%, αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στα καύσιμα, αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. Είναι μέτρα όντως αυστηρά για εκείνη την εποχή – αλλά, για πολλούς, σημαντικά αργοπορημένα.

Το διάγγελμα αιφνιδιάζει τη συντριπτική πλειονότητα του υπουργικού συμβουλίου. Ελάχιστοι είναι αυτοί που περίμεναν ότι ο πρωθυπουργός θα προχωρούσε στην εξαγγελία ενός αντίστοιχου προγράμματος λιτότητας. Ο κ. Παπανδρέου έχει κρατήσει το περιεχόμενο αλλά και τη λογική του διαγγέλματος επτασφράγιστο μυστικό, ακόμη και από τους στενότερους συνεργάτες του. Οι Γ. Παπακωνσταντίνου και Γ. Ραγκούσης είναι από τους ελάχιστους οι οποίοι γνωρίζουν τι θα πει και του έχουν προτείνει να συμπεριλάβει στο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης (το οποίο έχει κατατεθεί πριν από λίγες μέρες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή) και το «σχέδιο Β», το οποίο προβλέπει μέτρα άμεσης απόδοσης και εισροής ρευστότητας στα κρατικά ταμεία. Το διάγγελμα είναι όμως και ήττα για όσους, όπως η Λούκα Κατσέλη και ο Χρήστος Παπουτσής, επέμεναν να μη ληφθούν πρόσθετα μέτρα.

Το διάγγελμα του πρωθυπουργού, όμως, προκαλεί και εντάσεις στο εσωτερικό της κυβέρνησης. Η Αννα Διαμαντοπούλου, τότε υπουργός Παιδείας, αφήνει αιχμές εναντίον του κ. Παπακωνσταντίνου, δηλώνοντας ότι «θα ήταν ιδανικό να ανακοινώναμε αυτά τα μέτρα τον Νοέμβριο». Ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης παίρνει θέση κατά της λιτότητας: «Δεν είμαι υπέρ των σκληρότερων μέτρων και της λογικής ότι πρέπει να τσακίσουμε τη μεσαία τάξη της χώρας».

Ενδεικτικό για το τι συμβαίνει στην κυβέρνηση μετά το διάγγελμα είναι το υπουργείο Εργασίας. Εκεί, το κλίμα αμέσως μετά την ανακοίνωση των μέτρων είναι παγωμένο. Ο τότε υπουργός Ανδρέας Λοβέρδος είναι αμήχανος, καθώς μέχρι εκείνη τη στιγμή διέψευδε τα περί αυξήσεων των ορίων της ηλικίας συνταξιοδότησης. Την έχει όμως μόλις ακούσει να αναγγέλλεται από τα χείλη του πρωθυπουργού ζωντανά από την τηλεόραση, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει.

Διαιρεμένο το ΠΑΣΟΚ

Η διαμάχη στο ΠΑΣΟΚ για το πόσο σκληρή θα πρέπει να είναι η δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας έχει ξεκινήσει από την πρώτη μέρα στην εξουσία και θα κορυφωθεί τον επόμενο μήνα, τον Μάρτιο, όταν η κυβέρνηση θα χρειαστεί να πάρει και άλλα μέτρα. Τότε πια τα μέλη της κυβέρνησης από τις αιχμές του Φεβρουαρίου θα φτάσουν να εξαπολύουν ανοιχτές επιθέσεις ο ένας στον άλλο ακόμα και από το βήμα της Βουλής.

Δύο εβδομάδες μετά το διάγγελμα, ο πρόεδρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ζητάει νέα συνάντηση με τον πρωθυπουργό, καθώς έχει δύο θέματα που θέλει να συζητήσει μαζί του. Του εκφράζει την ανάγκη η κυβέρνηση να λάβει περαιτέρω μέτρα από μόνη της πριν της επιβληθούν από την Ευρώπη. Ομως αυτό που πραγματικά φαίνεται να αλλάζει το κλίμα ανάμεσα στους δύο άνδρες είναι η απόφαση του πρωθυπουργού να συστήσει εξεταστική επιτροπή για την οικονομία. Αυτό φαίνεται να εξοργίζει τον κ. Σαμαρά, ο οποίος δηλώνει ότι δεν έχει πρόβλημα με την εξεταστική, αρκεί να τεθούν όλα υπό εξέταση. «Ολα στο φως! Αλλά όταν λέμε όλα, εννοούμε όλα. Από το 1981», λέει χαρακτηριστικά, μιλώντας στους δημοσιογράφους, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αυτό δεν βρίσκει σύμφωνο τον τότε πρωθυπουργό καθώς, όπως λέει, αυτά που έγιναν στο παρελθόν δεν έχουν καμιά σχέση με αυτά που έγιναν πρόσφατα και οδήγησαν τη χώρα σε δημοσιονομικό αδιέξοδο.

Με μία τυπική χειραψία μεταξύ των δύο ανδρών κλείνει μία ακόμα συνάντηση μεταξύ πρωθυπουργού και αρχηγού της αντιπολίτευσης, που σαν αυτή 11 μήνες νωρίτερα μεταξύ Καραμανλή και Παπανδρέου, έχει πέσει στο κενό. Εκεί χάνεται και η ευκαιρία συναίνεσης, που θα αποτελέσει κρίσιμο ζητούμενο καθ’ όλη την εξέλιξη της ελληνικής κρίσης. Ο λόγος που διήρκεσε μόλις δύο εβδομάδες είχε λιγότερο να κάνει με ουσιαστικές διαφορές σε θέματα πολιτικής μεταξύ των δύο κομμάτων εξουσίας, και πολύ περισσότερο με την ολέθρια επιρροή του κομματικού τρόπου σκέψης σε ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ., που έθετε την αντιπαράθεση επί του κομματικού αντιπάλου πάνω από το συμφέρον της χώρας.

Η επίθεση κατά των κερδοσκόπων, γιατί την υιοθετούν Σαρκοζί και Μέρκελ

Κρίνοντας από την πρώτη φράση του διαγγέλματος της 2ας Φεβρουαρίου από τον πρωθυπουργό, η προσοχή αλλά και το φταίξιμο για την κατάσταση της οικονομίας δεν θα πέσει σε λάθος πολιτικές, αργοπορημένα μέτρα και τις σπατάλες του παρελθόντος, αλλά στις μυστήριες διεθνείς αγορές και στους σκοτεινούς ανθρώπους της. Αυτούς που όλοι αποκαλούμε και κερδοσκόπους. Από το Νταβός ο Γ. Παπανδρέου ξεκινάει την πρώτη του αναφορά στην επίθεση στην Ευρωζώνη από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Τους μήνες που ακολουθούν το θέμα της κερδοσκοπίας, αλλά και κατά πόσο συμβάλλει στην επιδείνωση της ελληνικής οικονομίας, είναι κάτι που απασχολεί τον τότε πρωθυπουργό έντονα. Ομως κατά πόσο έπαιξε ρόλο;

Η τότε υπουργός Οικονομίας Λούκα Κατσέλη δεν διστάζει να πάει και ένα βήμα παρακάτω και να δηλώσει στην εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» ότι «το παιχνίδι αυτό ήταν στημένο. Ηταν στημένο πολύ πριν. Από το 2008 μπορώ να πω, τώρα που το βλέπουμε, είχαν αποφασίσει να πάρουν θέση ενάντια στο ευρώ –γιατί ουσιαστικά το μεγάλο παιχνίδι γίνεται με την ισοτιμία ευρώ – δολαρίου– και να χρησιμοποιήσουν τον ευάλωτο κρίκο, που ήταν η Ελλάδα, ως όχημα για τα κέρδη τα οποία θα είχαν». Το κερδοσκοπικό παιχνίδι στο οποίο αναφέρεται η Κατσέλη γίνεται μέσω των CDS, ή αλλιώς ασφάλιστρα κινδύνου. Για τους επενδυτές που τα αγοράζουν, τα CDS λειτουργούν όπως κάθε ασφάλεια. Κάθε φορά που μία οικονομία βρίσκεται πιο κοντά στον κίνδυνο, τα CDS της ακριβαίνουν, αντικατοπτρίζοντας τον κίνδυνο μιας πιθανής χρεοκοπίας. Οσο πιο ευάλωτη είναι μια οικονομία, τόσο πιο υψηλή είναι και αυτή η τιμή. Και όσο πιο ακριβή η τιμή, τόσο πιο πολλά τα κέρδη, γι’ αυτούς που το προέβλεψαν.

Η συμβουλή Στίγκλιτς

Ενας από τους κοντινούς οικονομικούς συμβούλους του πρωθυπουργού εκείνη την εποχή, ο Αμερικανός οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, δηλώνει τον Φεβρουάριο στο αμερικανικό δίκτυο Bloomberg ότι «δεν μου είναι απολύτως ξεκάθαρο αν υπάρχει κάποιο βασικό πρόβλημα στην ελληνική οικονομία πέρα από την κερδοσκοπική επίθεση που δέχεται», ενώ συγχρόνως η συμβουλή που παρέχει ο Αμερικανός οικονομολόγος στον πρωθυπουργό, παρά τις αριστερές του καταβολές, είναι ότι το ΔΝΤ δεν θα πρέπει να αποκλειστεί σαν επιλογή για χρηματοδότηση. Ο κ. Παπανδρέου, με τη βεβαιότητα ότι οι κερδοσκόποι ευθύνονται για την αύξηση των ελληνικών spreads και κατά συνέπεια του κόστους δανεισμού, τον Φεβρουάριο αλλά και αρχές Μαρτίου ταξιδεύει σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μαζί με μια σειρά από επιχειρήματα στη βαλίτσα του, για να φωτίσει τον ρόλο των κερδοσκόπων όχι μόνο στην ελληνική οικονομία αλλά και την ευρωπαϊκή.

Τα επιχειρήματα του Ελληνα πρωθυπουργού φαίνεται να πιάνουν τόπο, καθώς ο τότε Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί δηλώνει, έχοντας τον κ. Παπανδρέου στο πλευρό του, ότι «η Γαλλία, η Γερμανία και η Ελλάδα είναι ενωμένες ενάντια στην κερδοσκοπία». Ενώ προς το τέλος Φεβρουαρίου, η καγκελάριος Μέρκελ τονίζει σε ομιλία της από το Αμβούργο ότι «δεν μπορεί οι κερδοσκόποι να επωφελούνται από τη δυσκολία της Ελλάδας».

Ενας από αυτούς τους κερδοσκόπους στους οποίους αναφέρεται η Μέρκελ είναι και ο Kyle Bass. Ιδιοκτήτης μεγάλης επενδυτικής εταιρείας στο Ντάλας του Τέξας, έχει ποντάρει σε μια πιθανή ελληνική χρεοκοπία πολύ πριν ξεσπάσει η ελληνική κρίση αγοράζοντας CDS. Οταν τον συναντάμε στο γραφείο του, τα έχει ήδη πουλήσει κερδίζοντας σημαντική περιουσία. Για τον Μπας, η ρητορική του Παπανδρέου και της Μέρκελ απλώς στρέφει την προσοχή μακριά από το πραγματικό πρόβλημα. «Οι δύο ισχυρές φωνές τότε ήταν ο Σαρκοζί και η Μέρκελ. Και οι δύο έλεγαν ότι τα CDS είναι μία επίθεση. Μην ανησυχείτε για τα χρέη μας, τα προβλήματά μας, μη δίνετε σημασία σε αυτά, δώστε σημασία σε αυτούς τους “κακούς τύπους” εκεί πέρα», λέει ο Μπας. Και όντως, σε καιρούς οικονομικής κρίσης, ο ευκολότερος στόχος για να ρίξει κανείς το φταίξιμο μιας ήδη άσχημης οικονομικής κατάστασης είναι οι κερδοσκόποι.

Για τον Γερμανό οικονομολόγο που βρίσκεται κοντά στη Μέρκελ εκείνο τον καιρό, Ντάνιελ Γκρος, αυτή η επίθεση στους κερδοσκόπους βολεύει την καγκελάριο για κάποιο διάστημα. «Μπορεί να ήθελε να βοηθήσει και την ελληνική κυβέρνηση, αλλά δεν νομίζω ότι ήταν κάτι που πίστευε και σίγουρα δεν μπορείς να επιμένεις σε κάτι τέτοιο, όταν τα πράγματα χειροτερεύουν για μήνες», υποστηρίζει ο Γκρος.

Τι λένε οι αριθμοί

Οπως ένα αυτοκίνητο που βρίσκεται σε κατηφορικό δρόμο με σπασμένα φρένα αρχίζει και επιταχύνει και από 40 χλμ. καταλήγει στα 100 χλμ., ο οδηγός του θα ήταν παράλογο να κατηγορεί το ταχύμετρο για την επιτάχυνση, το ίδιο παράλογο είναι να κατηγορείς τα CDS για την οικονομική κρίση, λένε άνθρωποι που γνωρίζουν πώς λειτουργούν αυτά τα πολύπλοκα προϊόντα της αγοράς.

Για τον Τεξανό επενδυτή, η αγοραπωλησία των CDS δεν είναι τίποτα παραπάνω από έναν τρόπο διαχείρισης κεφαλαίων. «Ο τρόπος που χειριζόμαστε τα κεφάλαια είναι να τα επενδύουμε σε ολόκληρο τον κόσμο. Η δουλειά μου είναι να βρω αντιστάθμισμα για το ρίσκο. Ετσι, αν τα πράγματα πάνε άσχημα, δεν θα χάσουμε πολλά από τα χρήματά μας. Η επιθυμία μου δεν είναι να επενδύσω τεράστια ποσά εναντίον της Ελλάδας και να κερδίσω από την καταστροφή της». Ετσι και αλλιώς, «οι αγορές δεν μπορεί να είναι κακές ή καλές, απλώς τιμολογούν αξίες».

Ομως, το αδιάσειστο στοιχείο για τον μικρό ρόλο των CDS το δίνουν οι ίδιοι οι αριθμοί. «Απεδείχθη ότι το ποσοστό των CDS για το ελληνικό χρέος ήταν 3 δισ. όταν το χρέος της Ελλάδας ήταν πάνω από 300 δισ. Αρα είναι αστείο το νούμερο», λέει ο πρώην γενικός διευθυντής του Οργανισμού Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους Σπύρος Παπανικολάου.

Στην Ευρώπη, η ρητορική της κερδοσκοπίας γρήγορα φαίνεται να ξεθυμαίνει. Η προσοχή στρέφεται τώρα πίσω στην Ελλάδα και στις Βρυξέλλες. Η κυβέρνηση έχει παρουσιάσει στην Κομισιόν το πρόγραμμά της για τη μείωση του ελλείμματος της χώρας, σε μια προσπάθεια να απαντήσει στις πιέσεις των αγορών. Ολοι καταλαβαίνουν πως κάτι τέτοιο δεν θα είναι και τόσο εύκολο.

(Στην φωτογραφία : Κομβικής σημασίας αποδείχθηκε η συμμετοχή του κ. Γιώργου Παπανδρέου στο οικονομικό forum του Νταβός τον Ιανουάριο του 2010 και οι συνομιλίες με Σόρος και Ρουμπινί. Ο τότε πρωθυπουργός ακούει παραινέσεις για προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και διαπιστώνει ότι ο δρόμος προς το Μνημόνιο ανοίγει διάπλατα. Συνέχεια της μεγάλης έρευνας της «Κ»)

Αναζητώντας αγοραστές για το χρέος

Την επόμενη ημέρα, συγκαλείται άτυπο υπουργικό για την έγκριση του Μνημονίου. Το κλίμα είναι βαρύ και η συνεδρίαση διαρκεί πάνω από οκτώ ώρες, αλλά δεν εκφράζονται διαφωνίες επί της ουσίας. Στη συνέχεια ο κ. Παπακωνσταντίνου ανακοινώνει τα μέτρα δημοσίως. Στη συνέντευξη Τύπου, που δείχνει να έχει προσελκύσει το σύνολο του διεθνούς Τύπου, Βρετανός δημοσιογράφος του Channel Four ρωτάει τον Ελληνα υπουργό: «Πώς νιώθετε που είστε ο πιο μισητός άνθρωπος στην Ελλάδα;».

Τη Δευτέρα, ο κ. Παπακωνσταντίνου ταξιδεύει στις Βρυξέλλες, όπου το Eurogroup εγκρίνει το ελληνικό Μνημόνιο. Ο Ολι Ρεν δηλώνει στη συνεδρίαση ότι οι χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας ώς τα μέσα του 2013 είναι 150 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 110 θα καλυφθούν από το δανειακό πρόγραμμα και τα υπόλοιπα από την επάνοδο της Ελλάδας στις αγορές. Είναι η πρώτη φορά που ορίζεται επισήμως το μέγεθος της δανειακής σύμβασης.

Στην Αθήνα έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την ψηφοφορία στη Βουλή, χωρίς την οποία όλα αυτά είναι θεωρητικά. Μια σειρά μελών του υπουργικού συμβουλίου έχει αναλάβει να ενημερώσει τους βουλευτές της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ για το Μνημόνιο. Οι αντιδράσεις είναι πολύ περιορισμένες. Κυριαρχεί ο φόβος της άτακτης χρεοκοπίας και μια αίσθηση ανακούφισης ότι το πρόγραμμα θα την αποτρέψει.

Το μοιραίο «όχι»

Στα γραφεία της Ν.Δ. στη Ρηγίλλης αλλά και στις συναντήσεις που έχει ο Αντ. Σαμαράς στο σπίτι του στην Κηφισιά, κρατάει τα χαρτιά του κλειστά. Εχει να πάρει μια απόφαση που θα καθορίσει τον ίδιο, το κόμμα αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις των επόμενων ετών στη χώρα.

Την ίδια στιγμή, η Ντόρα Μπακογιάννη, από το γραφείο της στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τηλεφωνεί σε Ευρωπαίους συναδέλφους της. Της μεταφέρουν ότι υπάρχει μεγάλη δυσκολία στα Κοινοβούλιά τους για την έγκριση δάνειου προς την Ελλάδα. «Μην είσαστε τρελοί, βεβαίως πρέπει να ψηφίσετε για τη χώρα μου αυτή τη στιγμή!», τους λέει η πρώην υπουργός Εξωτερικών.

Οι δισταγμοί του κ. Σαμαρά έχουν διαρρεύσει και η κ. Μπακογιάννη τον παίρνει τηλέφωνο, για πρώτη φορά μετά τις εσωκομματικές εκλογές του Νοεμβρίου. «Τον πήρα δύο φορές, την τρίτη φορά τον βρήκα. Ηταν Σάββατο και του λέω “θέλω να σε δω”», θυμάται. Δύο ημέρες αργότερα φτάνει στη Ρηγίλλης. Εχει μόλις κάνει χειρουργική επέμβαση στο πόδι, οπότε η συνάντηση γίνεται στο ισόγειο. «Ξέχνα οτιδήποτε υπάρχει μεταξύ μας, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα τέλμα. Ο Παπανδρέου έκανε απίστευτα πράγματα αυτούς τους έξι μήνες, αλλά αναμφισβήτητα 30 χρόνων αμαρτίες πληρώνουμε», του λέει, προτείνοντας να υπερψηφίσει η Ν.Δ. τη δανειακή σύμβαση και να καταψηφίσει τα επιμέρους μέτρα. Ο κ. Σαμαράς, χωρίς να την κοιτάξει, απαντά: «Σε άκουσα».

Οι στενοί συνεργάτες του αρχηγού της Ν.Δ. διαβάζουν μέσα σε ένα τριήμερο το Μνημόνιο και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «είναι λάθος και δεν επουλώνεται με ημίμετρα», όπως θα πει αργότερα ένας εξ αυτών, ο Χρ. Λαζαρίδης. Ο κ. Σαμαράς παίρνει την απόφαση και πέντε ημέρες πριν από την ψηφοφορία μπαίνει στο γραφείο του κ. Λαζαρίδη και του το ανακοινώνει: «Θα πούμε όχι ― σε όλα». Στις τρεις του μηνός, 11 το βράδυ (για να προλάβει τη γενική απεργία της επόμενης ημέρας), το ανακοινώνει.

Στη γενική απεργία, μία ημέρα πριν από την ψηφοφορία, η συμμετοχή είναι μαζική. Λίγο πριν η πορεία φτάσει στο Σύνταγμα, κουκουλοφόροι που προπορεύονται ρίχνουν βόμβα μολότοφ σε υποκατάστημα της τράπεζας Marfin. Τρεις εργαζόμενοι βρίσκουν τον θάνατο. Το κλίμα παγώνει.

Εκείνο το βράδυ, ενώ ο αρχηγός του ΛΑΟΣ Γ. Καρατζαφέρης αποφασίζει ότι το κόμμα του θα πει «ναι», η κ. Μπακογιάννη προειδοποιείται από τον γραμματέα της Κ.Ο. Κώστα Τασούλα ότι αν ψηφίσει υπέρ, θα διαγραφεί από τη Ν.Δ. Είναι όμως αδύνατο γι’ αυτήν να αλλάξει απόφαση. Το βασικό της επιχείρημα είναι ότι δεν μπορεί να ζητάει από Ευρωπαίους να στηρίξουν τη βοήθεια προς την Ελλάδα έχοντας η ίδια ψηφίσει κατά.

Την ημέρα της ψηφοφορίας, ο Χάρης Παμπούκης έχει καταλήξει ότι πρέπει η κυβέρνηση να επιδιώξει αυξημένη πλειοψηφία 180 ψήφων. Η αίσθησή του είναι ότι η κρίση θα έχει μεγάλη διάρκεια και ότι θα συμπαρασύρει όλο το πολιτικό κατεστημένο, συνεπώς απαιτείται η μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση για να σταθεί το πρόγραμμα. Επιπλέον, γνωρίζει ότι τουλάχιστον 40 βουλευτές της Ν.Δ. προτίθενται, αν απαιτηθεί αυξημένη πλειοψηφία, να υπερψηφίσουν το νομοσχέδιο.

Οδεύοντας προς το γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή για να τον ενημερώσει, συναντιέται με τον Ευάγγελο Βενιζέλο. Αφού τον ενημερώνει, ο υπουργός Αμυνας λέει ότι είναι της ιδίας άποψης, και πηγαίνουν μαζί στον κ. Παπανδρέου, ο οποίος πείθεται. Ο πρωθυπουργός θα έχει μια δεύτερη σύσκεψη με στενούς συνεργάτες και τους κ. Παπακωνσταντίνου και Ραγκούση.

Παράλληλα, η προετοιμασία για την ανακοίνωση της πλειοψηφίας των 180 ξεκινάει. Αποσύρεται ως ομιλητής ο κ. Ρόβλιας και τη θέση του παίρνει ο κ. Βενιζέλος, οδηγώντας σε διαμαρτυρίες βουλευτές της Ν.Δ., που υποψιάζονται τι πρόκειται να συμβεί. Ο κ. Βενιζέλος αφήνει να εννοηθεί τι επίκειται, ενώ ο κ. Παμπούκης ετοιμάζει το κείμενο με το οποίο θα ανακοινώσει τους νέους όρους της ψηφοφορίας. Θα ρωτήσει: «Υπάρχει έστω και ένας βουλευτής που, παρότι δεν το επιτάσσει το Σύνταγμα, καθώς δεν υπάρχει εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας, δεν πιστεύει ότι πρέπει να αναζητηθεί αυξημένη πλειοψηφία και ευρύτερη συναίνεση;».

Οι λέξεις αυτές δεν θα ακουστούν ποτέ. Στη δεύτερη σύσκεψη, οι συνεργάτες του Γ. Παπανδρέου τον πείθουν να μείνει στην απλή πλειοψηφία. Τονίζεται ο φόβος καταψήφισης του νομοσχεδίου. Ο Γ. Ραγκούσης θα πει στον Χ. Παμπούκη αμέσως μετά ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να αναλάβει το ιστορικό φορτίο της διάσωσης της χώρας.

Το Μνημόνιο ψηφίζεται τελικά με 172 ψήφους, μεταξύ των οποίων και αυτήν της κ. Μπακογιάννη, η οποία διαγράφεται από τη Ν.Δ. Η συναίνεση, εφικτή σε πιστώτριες και δανειολήπτριες χώρες ανά την Ευρωζώνη, αποδεικνύεται ξανά πέραν των δυνατοτήτων του ελληνικού πολιτικού συστήματος.

Η θύελλα στις αγορές και η αναποφασιστικότητα των Ευρωπαίων εταίρων

Η κυβέρνηση Μέρκελ, τη Δευτέρα 3 Μαΐου, εγκρίνει τη συνεισφορά της στο πακέτο διάσωσης, ύψους 22,4 δισ. ευρώ (η μεγαλύτερη μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης). Καθώς όμως πλησιάζει η 7η Μαΐου –ημερομηνία της ψηφοφορίας στην Μπούντεσταγκ και της Συνόδου Κορυφής της Ευρωζώνης για την τυπική έγκριση του ελληνικού προγράμματος– η θύελλα στις αγορές ενισχύεται.

Το ευρώ υποτιμάται κατά 5% έναντι του δολαρίου μεταξύ 3-7 Μαΐου. Τα spreads στην ευρωπαϊκή περιφέρεια αυξάνονται επικίνδυνα, με τη Moody’s (6 Μαΐου) να προειδοποιεί για κίνδυνο μετάδοσης σε Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο. «Μέσα σε λίγες μέρες, από εκεί που εστιάζαμε σε μία χώρα, έπρεπε να κινητοποιηθούμε για να αντιμετωπίσουμε ένα συστημικό πρόβλημα», θυμάται ο κ. Ασμουσεν.

Η πίεση είναι πλέον αφόρητη. Στην επίσημη συνάντηση του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ το πρωί της Πέμπτης στη Λισσαβώνα, δεν συζητείται το ενδεχόμενο παρέμβασης στη δευτερογενή αγορά ομολόγων. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ωστόσο, καθώς ο δείκτης Dow Jones στη Wall Street σημειώνει τη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση στην ιστορία του, εν μέρει λόγω ενός τεχνικού σφάλματος, συγκαλείται νέα συνεδρίαση και το ζήτημα τίθεται επί τάπητος.

Ο κ. Τρισέ έχει αποφασίσει ότι δεν μπορεί να αποφευχθεί η παρέμβαση της ΕΚΤ. Για να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της όμως, αλλά και να θέσει τους πολιτικούς προ των ευθυνών τους, επιμένει σε δύο προϋποθέσεις: να δεσμευτούν πρώτα τα κράτη-μέλη στη δημιουργία ενός στιβαρού μηχανισμού διάσωσης και να προχωρήσουν οι χώρες της περιφέρειας σε αξιόπιστα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η γραμμή αυτή, την οποία θα αναπτύξει δυναμικά στη Σύνοδο Κορυφής την Παρασκευή, κάμπτει τις αντιρρήσεις του προέδρου της Bundesbank Αξελ Βέμπερ. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές μάλιστα, ο ίδιος ο κ. Βέμπερ είναι που προτείνει την αγορά ομολόγων στη δραματική δεύτερη συνεδρίαση.

Την Παρασκευή οι ηγέτες της Ευρωζώνης καταφθάνουν στις Βρυξέλλες. Οι διαβουλεύσεις είναι φρενήρεις ― ο κ. Ομπάμα τηλεφωνεί στην κ. Μέρκελ, η καγκελάριος και ο κ. Σαρκοζί δημοσιεύουν κοινή επιστολή για την οικονομική διακυβέρνηση της Ευρωζώνης, οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες του G7 διεξάγουν τηλεδιάσκεψη με θέμα την αναχαίτιση της ελληνικής κρίσης. Λίγο πριν από τη σύνοδο, ο Ζ.-Μ. Μπαρόζο ανακοινώνει ότι η Κομισιόν θα παράσχει 60 δισ. ευρώ για κράτη-μέλη της Ευρωζώνης που έχουν ανάγκη. Ο αριθμός δεν εντυπωσιάζει κανέναν.

Επί της αρχής

Κινητοποιημένοι από τον κ. Τρισέ, οι ηγέτες συμφωνούν επί της αρχής στη δημιουργία ενός μηχανισμού, αλλά αφήνουν τις λεπτομέρειες για τη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών την Κυριακή. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, με την υποστήριξη της κ. Μέρκελ, υπερασπίζεται σθεναρά την ανεξαρτησία της τράπεζας έναντι της απαίτησης του Νικολά Σαρκοζί να παρέμβει στην αγορά ομόλογων ― παρότι και οι δύο συμφωνούν με τον Γάλλο πρόεδρο ότι είναι ο μόνος άμεσος τρόπος αντιμετώπισης του πανικού.

Την Κυριακή κορυφώνεται το δράμα. Ο Σόιμπλε οδηγείται στο νοσοκομείο λόγω αλλεργικής αντίδρασης σε φαρμακευτική ουσία. Αποφασίζεται να τον αντικαταστήσει ο –έμπιστος της καγκελαρίου– υπουργός Εσωτερικών Τόμας ντε Μεζίερ. Ετσι, ενώ στη Β. Ρηνανία-Βεστφαλία η γερμανική κυβέρνηση χάνει την πλειοψηφία στην Μπούντεσρατ, στις Βρυξέλλες η συνάντηση ξεκινάει κατά τις 3, με τον Γιοργκ Ασμουσεν να καθυστερεί τις διαδικασίες ώσπου να φτάσει, μετά τις 8, ο κ. Ντε Μεζίερ. Για τον Ελληνα υπουργό Οικονομικών, είναι η πρώτη ευρωπαϊκή συνάντηση που δεν βρίσκεται στο στόχαστρο. «Είναι η πρώτη βραδιά που δεν έχεις να ανησυχείς για τίποτα», του λέει ένας ομόλογός του.

Εκτός φυσικά από την κατάρρευση του ευρώ. Οι Γερμανοί επιμένουν μέχρι την ύστατη ώρα σε έναν μηχανισμό τύπου Ελλάδας, με διμερή δάνεια. Χώρες όπως η Ιταλία διαφωνούν, γιατί κάτι τέτοιο θα επιδείνωνε την υπερχρέωσή τους. Γύρω στα μεσάνυχτα, καθώς ξεκινάει το trading στο Σίδνεϊ, αρκετοί κυριεύονται από τον τρόμο της αποτυχίας. Η Κριστίν Λαγκάρντ, για να ηρεμήσει τα πνεύματα, δηλώνει ότι «με όλο τον σεβασμό στους Αυστραλούς φίλους μας, η πραγματική προθεσμία είναι η Ιαπωνία». Το χρηματιστήριο του Τόκιο ανοίγει στις 2 π.μ. ώρα Βρυξελλών.

Η λύση –η δημιουργία ενός «οχήματος ειδικού σκοπού» με τη στήριξη εγγυήσεων ύψους 440 δισ. ευρώ από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης–  έρχεται από τον διευθυντή διεθνών οικονομικών σχέσεων του ολλανδικού Υπ. Οικονομικών, Μάαρτεν Βέργουει, την τελευταία στιγμή. Μαζί με τα 60 δισ. της Κομισιόν και άλλα 250 από το ΔΝΤ, θα αποτελέσουν τον EFSF ― τον (προσωρινό) πρώτο μηχανισμό διάσωσης της Ευρωζώνης.

Η ΕΚΤ, τα ομόλογα, η εκταμίευση της πρώτης δόσης

Στις 10 Μαΐου η ΕΚΤ, παρά τις αντιδράσεις του κ. Βέμπερ, ο οποίος την επομένη της συνεδρίασης της 7ης Μαΐου άλλαξε γνώμη και τάχθηκε εκ νέου κατά της παρέμβασης, ανακοινώνει ότι θα αγοράσει ομόλογα για να «διασφαλίσει το βάθος και τη ρευστότητα σε εκείνα τα τμήματα της αγοράς που είναι δυσλειτουργικά». Στις επόμενες εβδομάδες, η κεντρική τράπεζα αγοράζει τόσο ελληνικά όσο και πορτογαλικά και ιρλανδικά ομόλογα.

Την προηγούμενη ημέρα, ενώ εξελίσσεται ο χαοτικός μαραθώνιος στον τερματισμό του οποίου προκύπτει ο EFSF στις Βρυξέλλες, στην Ουάσιγκτον, στο εκτελεστικό συμβούλιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την έγκριση του ελληνικού προγράμματος, διεξάγεται ακόμη μία κρίσιμη συζήτηση για το μέλλον της ευρωπαϊκής αγοράς κρατικών ομολόγων. Η Γερμανία και η Γαλλία ήθελαν να διασφαλίσουν τις τράπεζές τους, που είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους ελληνικά ομόλογα πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, αλλά και να δώσουν ανάσα στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της περιφέρειας των οποίων τα spreads ανηφόριζαν ραγδαία.

Σύμφωνα με άκρως απόρρητο έγγραφο του ΔΝΤ, που έχει στην κατοχή της η «Κ» και το οποίο περιγράφει λεπτομερώς τη συνεδρίαση του Ταμείου στις 9 Μαΐου, «οι εκπρόσωποι της Ολλανδίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας διεμήνυσαν στο συμβούλιο τις δεσμεύσεις των εμπορικών τους τραπεζών να υποστηρίξουν την Ελλάδα γενικά διατηρώντας την έκθεσή τους» στα ελληνικά ομόλογα. Οι τραπεζίτες τελικά δεν έμειναν πιστοί στις δεσμεύσεις τους, με πρώτους παραβάτες τους Γάλλους.

Παράλληλα, τρέχει η διαδικασία εκταμίευσης της πρώτης δόσης της δανειακής σύμβασης, ώστε να μη συμβεί το απευκταίο στις 19 Μαΐου. Ηδη από τις 4 του μηνός, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει σύσταση υπέρ της εκταμίευσης. Στις 10 του μηνός, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγκρίνει τη σύσταση. Στις 12, υπογράφεται επισήμως η δανειακή σύμβαση. Στις 13, η ελληνική κυβέρνηση αιτείται επισήμως από την Κομισιόν, που συντόνιζε τη διαδικασία, την αποδέσμευση της πρώτης δόσης των διμερών δανείων. Την επόμενη ημέρα, Παρασκευή, η Κομισιόν απευθύνεται προς τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και ζητεί να γίνει η πληρωμή των κονδυλίων. Στις 17 του μηνός, Δευτέρα, δίνονται οι σχετικές εντολές. Τα χρήματα εισρέουν στα ταμεία του ελληνικού Δημοσίου στις 18 Μαΐου ― μία μόνο ημέρα πριν από τον Αρμαγεδδώνα.

Στο ΔΝΤ και στην Ε.Ε. ανησυχούν, στην Ελλάδα ακόμη δεν καταλαβαίνουν

Στην ταραχώδη συνεδρίαση του εκτελεστικού συμβουλίου του ΔΝΤ, περίπου το 1/3 των εκπροσώπων –από 40 μη ευρωπαϊκές χώρες– αμφισβήτησε έντονα τις υποθέσεις εργασίας και τις προβλέψεις του ελληνικού προγράμματος. «Η εναλλακτική λύση της εθελοντικής αναδιάρθρωσης του χρέους έπρεπε να ήταν στο τραπέζι», είχε πει ο εκπρόσωπος της Αργεντινής, σύμφωνα με τα πρακτικά που διέρρευσαν τρία χρόνια αργότερα, συμπληρώνοντας ότι το Ταμείο αναλάμβανε το ρίσκο «της αναβολής, και ενδεχομένως της επιδείνωσης, του αναπόφευκτου». Οι εκπρόσωποι της Ρωσίας, του Καναδά και της Αυστραλίας αναφέρθηκαν στους τεράστιους κινδύνους του προγράμματος, ενώ ο Βραζιλιάνος είπε ότι μπορεί να αποτελέσει τελικά απλώς «μια διάσωση των ιδιωτών ομολογιούχων της Ελλάδας, κυρίως ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων». Ο ίδιος ο Ντ. Στρος-Καν είχε αντιταχθεί –χωρίς αποτέλεσμα– στην επιμονή των Ευρωπαίων για επιβολή υψηλών επιτοκίων στα διμερή δάνεια.
Ανησυχίες υπήρχαν και στην Ευρώπη. Στο Eurogroup της 3ης Μαΐου, υπήρξαν υπουργοί που έθεσαν το ζήτημα των επιτοκίων, αλλά και των μεγάλων λήξεων ελληνικών ομολόγων το 2014-15. Η απάντηση της τρόικας και των Γερμανών ήταν ότι αυτά θα εξεταστούν στο μέλλον, καθώς δεν υπήρχαν πια χρονικά περιθώρια για τροποποιήσεις.

Στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει μια νέα εποχή, χωρίς να το έχουν συλλάβει καν αυτοί που πήραν την κρίσιμη απόφαση. «Παρότι είχε γίνει εξαντλητική συζήτηση, για πολλούς υπουργούς η κατανόηση του τι είχαν υπογράψει ήλθε σταδιακά τους επόμενους μήνες», δηλώνει σήμερα ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της διαπραγμάτευσης και της πρώτης φάσης εφαρμογής του προγράμματος.

Οπως συμπληρώνει, «η έλλειψη οικειοποίησης –ownership– ήταν εξαρχής πρόβλημα». «Δεν περίμενα τέτοιο πόλεμο χαρακωμάτων από το ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Είχαμε υποτιμήσει τον βαθμό στον οποίο έπρεπε να αλλάξουμε το κόμμα για να αλλάξουμε τη χώρα», παραδέχεται ο πρώην υπουργός Οικονομικών.

Ο κ. Πάγκαλος εμμένει στην επίμαχη δήλωσή του για το Μνημόνιο (το είχε χαρακτηρίσει «ευκαιρία» και «ευτυχία» για τον τόπο· μιλώντας στην «Κ» έμεινε μόνο στον πρώτο χαρακτηρισμό). «Η επανάσταση που συντελείται τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι ισοδύναμη με την εκβιομηχάνιση του 1922-23, όταν δημιουργήθηκε ο πυρήνας της ελληνικής βιομηχανίας», εξηγεί. Πιστεύει ότι οι μεταρρυθμίσεις που έχουν εφαρμοστεί θα επιβιώσουν της αποχώρησης της τρόικας; «Μπορεί όχι. Αλλά αν δεν επιβιώσουν, τότε είμαστε άξιοι της τύχης μας».

«Ακόμα κι αν είχαμε λάβει νωρίτερα όλα τα μέτρα που προτείναμε για το δημοσιονομικό έλλειμμα, αυτό δεν θα είχε αναχαιτίσει την κερδοσκοπική επίθεση», εκτιμά η Λούκα Κατσέλη. «Η ΕΚΤ και η γερμανική κυβέρνηση έχουν μεγάλες ευθύνες για τη λάθος διάγνωση της ελληνικής κρίσης ως προϊόντος αποκλειστικά των ελληνικών δημοσιονομικών προβλημάτων και όχι ως συμπτώματος μιας ευρύτερης συστημικής κρίσης της Ευρωζώνης». Κοινή είναι η πεποίθηση μεταξύ των Ελλήνων πρωταγωνιστών της περιόδου ότι από τα τρία μέλη της τρόικας, το πιο λογικό στις εκτιμήσεις και τις απαιτήσεις του στη διαπραγμάτευση ήταν το ΔΝΤ.

Εκεί που οι υπολογισμοί όλων –Ελλήνων και δανειστών– αποδείχθηκαν τραγικά άστοχοι ήταν στην εκτίμηση της διοικητικής δυνατότητας του ελληνικού κράτους να φέρει εις πέρας τον άθλο του δραστικού εκσυχρονισμού του. Με ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα και την κοινή γνώμη παντελώς απροετοίμαστη για τις επερχόμενες ανατροπές, ήταν αναπόφευκτο οι ρόδινες προβλέψεις του αρχικού Μνημονίου να μην επαληθευθούν, με τις γνωστές ολέθριες συνέπειες για την Ελλάδα…
 

{youtube}4pC_d1M82uQ{/youtube}