Πώς κάνει τις ιδιωτικοποιήσεις ο Putin
του Oleg Buklemishev
Η ρωσική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει έναν μεγάλο γύρο ιδιωτικοποιήσεων κρατικών επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αεροπορικής Aeroflot και δύο μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών, Rosneft και Bashneft.
Με την πρώτη ματιά, η ιδιωτικοποίηση αφορά ακίνητα και χρήματα. Τι μπορεί να είναι πιο απλό από την πώληση κρατικών assets για την κάλυψη τρύπας στον προϋπολογισμό;
Αλλά αν κοιτάξει κανείς πιο στενά, εμφανίζεται ένα διαφορετικό μοντέλο. Η ιδιωτικοποίηση στην Ρωσία είναι ένα έντονα πολιτικό ζήτημα, το οποίο αφορά την ανταμοιβή της πίστης και την θέσπιση νέων κανόνων πολιτικής συμπεριφοράς.
Στην μετά-σοσιαλιστική Ρωσία, κάτι πιο ιδιαίτερο από τα λεφτά ή τη νομοθεσία, καθορίζει πάντα το τι, γιατί και ποιος μιας ιδιωτικοποίησης. Ακόμη και ένας βετεράνος επενδυτής όπως ο George Soros, πήρε το μάθημά του με τον χειρότερο τρόπο, όταν ενδιαφέρθηκε για την πώληση της τηλεπικοινωνιακής Svyazinvest το 1997 αλλά αναγκάστηκε να υποστεί ζημιές πολλών εκατομμυρίων λόγω τα συμφωνίας, επτά χρόνια αργότερα.
Άλλο ένα παράδειγμα είναι η πρόσφατη ιστορία με την επιχειρούμενη πώληση της Vologda Dairy Factory, μιας μεσαίου μεγέθους επιχείρησης για την οποία πολλοί Ρώσοι αισθάνονται ένα ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο. Όταν τέθηκε προς πώληση πέρυσι, χιλιάδες άνθρωποι υπέγραψαν μια αναφορά στον πρόεδρο Putin, ζητώντας του να σώσει αυτό το “μοναδικό εργοστάσιο” και τον “σημαιοφόρο της γαλακτοκομικής βιομηχανίας”, η οποία παρήγαγε το γνωστό brand βουτύρου, Vologda.
Η βουλευτής Maria Kozhevnikova έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την τύχη του εργοστασίου, υποστηρίζοντας ότι άγνωστοι αλλοδαποί απειλούσαν να αναλάβουν τον έλεγχο του εργοστασίου και να ξεκινήσουν την παραγωγή της μαργαρίνης (που αναφερόταν με κεφαλαία γράμματα), ενός προϊόντος που είναι απαγορευμένο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ”. Προφανώς, η προοπτική του να βρεθούν τα παιδιά εκτεθειμένα στην απειλή της μαργαρίνης, ήταν αρκετή για να πείσει τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Arkady Dvorkovich να ακυρώσει την συμφωνία ιδιωτικοποίησης και να παραιτηθεί από τα εκτιμώμενα έσοδα, ύψους 1 δισ. ρουβλίων.
Η Ρωσία θυμάται ακόμη τις 12 διαβόητες δημοπρασίες “δάνεια προς μετοχές” στα μέσα της δεκαετίας του ’90, στη διάρκεια της προεδρίας του Boris Yeltsin, στις οποίες πουλήθηκαν μεγάλα κρατικά assets έναντι 900 εκατ. δολαρίων. Ο αρχιτέκτονας αυτών των πωλήσεων –και ιδρυτής της ιδιωτικοποίησης στην Ρωσία- Anatoly Chubais, τις είχε δικαιολογήσει τότε δηλώνοντας ότι εάν δεν ήταν αυτές οι συμφωνίες με τους ολιγάρχες την περίοδο του Yeltsin, “οι κομμουνιστικές θα είχαν κερδίσει τις εκλογές το 1996”.
Το τελευταίο μεγάλο project ιδιωτικοποιήσεων ξεκίνησε το 2012 αλλά στη συνέχεια μαζεύτηκε ησύχως, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπήρξε έλλειψη ενδιαφέροντος. Αλλά αν και συγκεντρώθηκαν λιγότερα από τα μισά του στόχου των 450 δισ. ρουβλίων (τότε περίπου 15 δισ. δολάρια), η πώληση αποτελεί ρωσικό ρεκόρ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του επιμελητηρίου, το δημόσιο υπολειπόταν κατά 80% των στόχων του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων στο διάστημα 2010-2014 και έλαβε λιγότερο από το 5% του ποσού που ήταν ο στόχος για το 2015.
Οι πρόσφατες πιέσεις για ιδωτικοποιήσεις, ασφαλώς δεν προέρχονται από ξένους επενδυτές, οι οποίοι αυτή την στιγμή δεν είναι οι πιο καλοδεχούμενοι επισκέπτες στη Ρωσία. Τότε είναι μόνο για τα λεφτά;
Ο προϋπολογισμός του 2016 ασφαλώς δεν έχει την υγιή λάμψη που είχε πριν από χρόνια. Η κυβέρνηση μειώνει το κόστος και μπορέι να δει τον πάτο σχετικά κοντά. Το περιβάλλον αγοράς έχει επιδεινωθεί σημαντικά από την κατάληψη της Κριμαίας, και είναι πιο δύσκολο τώρα να πουληθεί δημόσια περιουσία σε μια περίοδο που οι τιμές του πετρελαίου συνεχίζουν να διαμορφώνονται σε ιστορικά χαμηλά. Το καθεστώς δυτικών κυρώσεων επίσης περιορίζει τις χρηματοοικονομικές ροές που φθάνουν στην χώρα, κάτι που μειώνει την αξία όλων των ρωσικών assets.
Και όμως, όπως έχουμε ήδη τονίσει, δεν πρόκειται για τα λεφτά. Ακόμη κι αν τα τρέχοντα προβλεπόμενα έσοδα από τις ιδιωτικοποίησεις είναι 27 φορές υψηλότερα από τις αρχικές προβλέψεις που έγιναν στη νομοθεσία για τον προϋπολογισμό, το εκτιμώμενο ποσό των 893 δισ. ρουβλίων και πάλι ξεπερνά ελαφρώς το 1% του ΑΕΠ φέτος. Εάν μάθαμε τίποτα από το παρελθόν, μόλις το 20% των στόχων ιδιωτικοποιήσεων θα καλυφθούν και αυτό θα φέρει τα έσοδα σε μόλις 0,2% του ΑΕΠ.
Το οποίο σημαίνει ότι οι μαζικής κλίμακας ιδιωτικοποιήσεις, σαφώς και δεν πρόκειται να σώσουν τον προϋπολογισμό. Κανένας στην κυβέρνηση δεν πιστεύει ότι η ιδιωτικοποίηση θα βελτιώσει την οικονομική αποτελεσματικότητα επίσης. Παρά τις περιοδικές ομιλίες της κυβέρνησης για την σημασία της ατομικής ιδιοκτησίας, το σύνολο των πραγματικών πολιτικών τους τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν το αντίθετο.
Η αλήθεια είναι πως, όπως και στην περίοδο των ταραχών του Yeltsin το 1995, οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν ξανά για την ρωσική ελίτ, έναν τρόπο για να γράψει άλλη μία Magna Carta που ρυθμίζει τη λειτουργία του κράτους. Μια απατηλή απλή ανταλλαγή κεφάλαια έναντι ακίνητης περιουσίας, κρύβει ένα σύνθετο σύστημα ηθικών συμφωνιών που καθιερώνουν την υπεροχή της αφοσίωσης και τα όρια της επιτρεπόμενης συμπεριφοράς.
Σε αντίθεση με τον 800 ετών Άγγλο προκάτοχό της, η σύγχρονη ρωσική μας εκδοχή της Magna Carta δεν έχει δημόσια προσβάσιμα αντίγραφα ή το αρχικό. Δεν μπορούμε καν να εξαρτηθούμε στις προφορικές εκδοχές, από τη στιγμή που αλλάζουν διαρκώς.
Τα περισσότερα μέλη της επιχειρηματικής ελίτ εμφανίζουν αυτή τη στιγμή την καλύτερη συμπεριφορά τους και προσπαθούν να ακολουθήσουν τους αποδεκτούς κανόνες του παιχνιδιού. Ωστόσο εκείνοι στην κορυφή της πυραμίδας έχουν προφανώς αποφασίσει ότι, καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζει νέα οικονομική αναταραχή, θα πρέπει να υπενθυμίσουν σε όλους, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, πώς θα πρέπει να συμπεριφέρονται.
Στις ημέρες μας, ο καθένας καταλαβαίνει τι εμπλέκεται σε μια ρωσική ιδιωτικοποίηση. Σημαίνει ότι καταβάλλεται μία συμβολική (εξευτελιστικά χαμηλή) πληρωμή για ένα όχι λιγότερης συμβολικής αξίας asset. Συγκεκριμένα άτομα αναλαμβάνουν τα διαχειριστούν τα assets που τους κατανέμονται όσο τηρούν τους κανόνες. Εκείνοι που είναι απρόθυμοι να κρατήσουν τα assets που τους παραχωρούνται έναντι πιο άξιων διαδόχων, παραβαίνουν τους κανόνες και μπορούν εύκολα να στερηθούν όχι μόνο τα νέα τους υπάρχοντα αλλά και τις ελευθερίες τους επίσης. Εκείνοι που είναι ιδιαιτέρως επίμονοι μπορέι να καταλήξουν πολύ μακριά από το σπίτι τους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μήπως οι υποψήφιοι αγοραστές της πετρελαϊκής εταιρείας Bashneft, η οποία τίθεται εκ νέου προς πώληση, το γνωρίζουν αυτό; Οι σημερινοί δικαιούχοι των assets της πετρελαϊκής Yukos το θυμούνται; Είναι αυτό κατανοητό από τους τωρινούς ιδιοκτήτες του Αεροδρομίου Domodedovo; Ασφαλώς, όλοι το γνωρίζουν. Αλλά άλλη μία υπενθύμιση δεν θα βλάψει.
