Είμαι Ρώσος κατά του Πούτιν αλλά η Κλίντον μου προκαλεί ανασφάλεια
Του Leonid Bershidsky
Όποιος κερδίσει τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ θα τα βρει σκούρα σε ό,τι αφορά τη θέση που θα πρέπει να τηρήσει απέναντι στη Ρωσία: Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι υπό κατάρρευση. Ο Ντόναλντ Τραμπ προφανώς δεν έχει τις απαντήσεις. Ωστόσο, όπως και οι περισσότεροι από τους ομοεθνείς μου Ρώσους που παρακολουθούν την εκλογική μάχη, έχω επίσης αμφιβολίες για την Χίλαρι Κλίντον -έστω και αν, σε αντίθεση με τους πιο πολλούς, αντιτίθεμαι ενεργά προς τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η τελευταία φορά που ένας ανεξάρτητος οργανισμός δημοσκοπήσεων – το Levada Center – έκανε δημοσκόπηση σε Ρώσους για τους υποψήφιους της προεδρίας των ΗΠΑ ήταν τον Αύγουστο. Μόνο 12% είπαν ότι παρακολουθούν στενά τις εκλογές, ενώ 73% των ερωτηθέντων είπαν ότι είχαν ακούσει κάτι γι’ αυτό. Μεταξύ των εμμονικών με τα δελτία ειδήσεων, το 39% δήλωσε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα ήταν καλύτερος πρόεδρος των ΗΠΑ για τη Ρωσία, ενώ το 15% δήλωσε ότι καλύτερη θα ήταν η Κλίντον. Η κρατική εταιρεία δημοσκόπησης, VTsIOM, έκανε την πιο πρόσφατη δημοσκόπησή της τον Ιούλιο, εντοπίζοντας περίπου τα ίδια ποσοστά μεταξύ των περίεργων Ρώσων. Η έρευνα αυτή αποκάλυψε ότι το 34% όσων είχαν ακούσει για τον Trump πιστεύουν ότι οι σχέσεις Ρωσία-ΗΠΑ θα βελτιωθούν υπό την προεδρία του ενώ μόνο το 6% όσων είχαν ακούσει για την Κλίντον πιστεύουν το ίδιο για εκείνη.
Εν μέρει, αυτό μπορεί να εξηγηθεί από την επίδραση της μηχανής προπαγάνδας του Πούτιν, η οποία έχει δώσει στον Τραμπ πιο ευνοϊκή κάλυψη από την Κλίντον για δύο λόγους. Κατ’ αρχάς, η ρωσική κρατική τηλεόραση υποστηρίζει πάντα τους λαϊκιστές επαναστάτες σε οποιαδήποτε δυτική χώρα βάσει της θεωρίας πως ό,τι αποδυναμώνει τα δυτικά καθεστώτα είναι καλό για τη Ρωσία. Δεύτερον, ο Πούτιν και η Κλίντον αντιπαθούν ανοιχτά ο ένας τον άλλο. Εκείνη λέει ότι βλέπει στο πρόσωπό του έναν ψυχρό πράκτορα της KGB που φροντίζει για το δικό του πλουτισμό και ξέρει να εκφοβίζει τους άλλους. Εκείνος θυμάται πως εκείνη είχε φανεί ότι ενθάρρυνε τις διαμαρτυρίες εναντίον του το 2011.
Οι λόγοι λίγο με ενδιαφέρουν. Πιστεύω ότι η θέση της Ρωσίας είναι σε έναν ανοιχτό, ελεύθερα σκεπτόμενο δυτικό κόσμο και ότι οι εθνικιστές λαϊκιστές, συμπεριλαμβανομένου του Τραμπ, καταστρέφουν το όραμα της Δύσης. Συμμετείχα στις διαμαρτυρίες του 2011 και συμφωνώ με τους χαρακτηρισμούς της Κλίντον για τον Πούτιν. Και όμως πιστεύω και εγώ ότι μια προεδρία Κλίντον θα ήταν επιζήμια για τη Ρωσία – και ότι, τελικά, θα βλάψει και τις ΗΠΑ.
Οι θέσεις της Κλίντον για τη Ρωσία βασίζονται σε απλοϊκές ιδεολογικές γραμμές. Σε μια ομιλία της στα τέλη Αυγούστου, αποκάλεσε τον Πούτιν “μεγάλο νονό αυτού του παγκόσμιου είδους ακραίου εθνικισμού” -το είδος που ασπάζονται τα αντι-μεταναστευτικά πολιτικά κόμματα στην Ευρώπη. Πράγματι, αν κάποιος έπαιρνε τοις μετρητοίς τις πρόσφατες προσπάθειες τού Πούτιν να οικοδομήσει μια “συντηρητική” ιδεολογία ως πνευματική βάση για την κυβέρνησή του και την υποστήριξη της προπαγάνδας του από Ευρωπαίους εθνικιστές, τότε ένας τέτοιος χαρακτηρισμός θα ήταν δικαιολογημένος. Τίποτα στη Ρωσία όμως δεν μπορεί να πάρει κανείς τοις μετρητοίς.
Η εγχώρια ιδεολογία του Πούτιν, που βασίζεται στην Ορθοδοξία και τον αυτοκρατορικό πατριωτισμό, είναι επιφανειακή και ασυνεχής. Μόνο 4% των Ρώσων πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία, παρόλο που 72% θεωρούν εαυτούς Ορθόδοξους Χριστιανούς. Είναι δύσκολο να επιβληθούν φονταμενταλιστικές αξίες σε μια κοινωνία που είναι συνηθισμένη στην εχθρότητα της Σοβιετικής Ένωσης προς τη θρησκεία, έχει τριπλάσιο ποσοστό αμβλώσεων από τις ΗΠΑ και εγκολπώνεται μεγάλους και αυτόνομους πληθυσμούς μουσουλμάνων και βουδιστών.
Ο Πούτιν, που έχει δωρίσει το μισθό ενός μήνα στο Εβραϊκό Μουσείο της Μόσχας και έχει ανοίξει τζαμιά, δεν είναι ιδεολογικός σύμμαχος των Ευρωπαίων εθνικιστών, όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, που κατάφερε να γίνει τόσο αντι-σημιτικό όσο και ισλαμοφοβικό. Οι δεξιοί λαϊκιστές μιλούν με φόβο για τις μουσουλμανικές “ζώνες απαγόρευσης” στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η Ρωσία του Πούτιν έχει ολόκληρες περιοχές, ιδίως στην Τσετσενία, όπου ο ρωσικός νόμος εφαρμόζεται μόνο εάν δεν προσκρούει στις τοπικές και θρησκευτικές παραδόσεις. Η κυβέρνηση Πούτιν έχει δείξει πιο σκληρή στάση από ό,τι οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απέναντι στον εθνοτικό εθνικισμό, καταστέλλοντας νεο-ναζιστικές ομάδες με την ίδια σκληρότητα που έχει επιδείξει και προς τους ισλαμιστές τρομοκράτες.
Όταν ανέλαβε την εξουσία, η ιδεολογία του ίδιου του Πούτιν ήταν το σύνηθες μετα-σοβιετικό μείγμα οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, Κομμουνιστικού διεθνισμού και λατρείας της ρωσικής ιστορίας που ξαναγράφτηκε από τους Σοβιετικούς. Το ότι έχει αποκτήσει εκτός των άλλων και μία επικάλυψη δεξιού εθνικισμού αποτελεί σε μεγάλο βαθμό σφάλμα των δυτικών ηγετών οι οποίοι, όπως η Κλίντον, είχαν ανάγκη να τοποθετήσουν τον Πούτιν κάπου στον εγκεφαλικό τους χάρτη και δεν κατάφερναν να το κάνουν. Ήταν ένας μετα-σοβιετικος χαμαιλέων που έπαιρνε ό,τι χρώμα τον βόλευε σε κάθε δεδομένη στιγμή. Αυτό συνέβη και με τον “συντηρητισμό”: Έβαλε τα χρώματα του στρατοπέδου που θα τον αποδεχόταν και δεν θα προσπαθούσε να του επιβάλλει τι να κάνει.
Ο Πούτιν, που έχει καταπατήσει το ρωσικό σύνταγμα με τους πιο έκδηλους τρόπους, είναι η προσωποποίηση του άρθρου 13: “Καμία ιδεολογία δεν μπορεί να θεσπιστεί ως επιβεβλημένη από μία κυβέρνηση ή ως υποχρεωτική.”
Η αναντιστοιχία μεταξύ μιας ιδεολόγου Κλίντον και ενός οπορτουνιστή Πούτιν είναι δυσοίωνη. Η Κλίντον έχει μιλήσει πολλές φορές για την ανάγκη να υπονομεύονται και να περιορίζονται οι δικτάτορες. Σε μια συνέντευξη στο περιοδικό The Atlantic το 2014, περιέγραφε την εμπειρία της με τις επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης. “Έτσι, μπορείς να γυρίσεις πίσω και να ρωτήσεις, θα έπρεπε να έχουμε βοηθήσει το λαό της Λιβύης να ανατρέψουν έναν δικτάτορα ο οποίος, θυμηθείτε, σκότωσε Αμερικανούς και έκανε πολλά άλλα κακά πράγματα, ή θα έπρεπε να είχαμε μείνει στο περιθώριο;”, είπε. Είναι σαφές ποια επιλογή είχε ευνοήσει τότε, περηφανευόμενη, ως γνωστόν, μετά το θάνατο του Μουαμάρ Αλ Καντάφι: “Ήρθαμε, είδαμε, και απήλθε από τη ζωή”.
Είναι εύκολο να συμφωνήσει κανείς με αυτή την προσέγγιση “δημοκρατία καλή, δικτατορία κακή”, αλλά πιο δύσκολο είναι να φανταστεί τι θα σήμαινε στην πράξη. Στην Ουκρανία, για παράδειγμα, το να προσπαθείς να εμποδίσεις τον Πούτιν θα μπορούσε να σημαίνει να καταπιείς τη γραμμή που ο Πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο προσπαθεί να πουλήσει στη Δύση – ότι δηλαδή οι ευκαιριακή, εντελώς μετα-σοβιετική κυβέρνησή του είναι ένας φάρος της ελευθερίας και μια ασπίδα κατά της Ρωσικής πανούκλας. Η πιο σφοδρή επιθυμία του Ποροσένκο είναι να πάρει θανατηφόρα όπλα από τις ΗΠΑ, αλλά το να του δοθούν θα οδηγούσε κατά πάσα πιθανότητα σε μια ακόμα πιο καταστροφική και θανάσιμη φάση της τώρα παγωμένης σύγκρουσης. Τι θα κάνουν οι ΗΠΑ, αν η Ουκρανία δεχτεί εισβολή από ρωσικά στρατεύματα, ως αποτέλεσμα αυτού; Ούτε η Κλίντον, ούτε κανείς άλλος στην Ουάσιγκτον δεν έχει μιλήσει ανοιχτά ακόμη για αυτή την πιθανότητα.
Στη Συρία, ο Πρόεδρος Μπασάρ αλ-Άσαντ είναι προφανώς ένας δικτάτορας, και επίσης έχει στενές σχέσεις με τον Πούτιν. Η Κλίντον είχε προτρέψει τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα να είναι πιο αποφασιστικός στην προσπάθειά του να τον καθαιρέσει βοηθώντας τη συριακή αντιπολίτευση. Τι θα συμβεί αν η Πρόεδρος Κλίντον χρησιμοποιήσει δυνάμεις πιο άμεσα εναντίον του Άσαντ; Θα κάνει πίσω ο Πούτιν απέναντι σε μία στρατιωτική αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ; Φοβάμαι πώς όχι: Οι Ρώσοι στρατηγοί δεν βλέπουν την ώρα για μια τέτοια δοκιμασία τα τελευταία χρόνια, από τότε που η Ρωσία έχει εξοπλιστεί εκ νέου και αναδιατάξει το στρατό της. Και αν συμβεί η αντιπαράθεση, οι συνέπειες θα είναι ακόμη πιο απρόβλεπτες από ό,τι από τον εξοπλισμό της Ουκρανίας.
Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει ενστερνιστεί την ίδια ιδεολογία με την Κλίντον, αλλά έχει απόσχει από οποιαδήποτε πραγματική σύγκρουση με τη Ρωσία του Πούτιν. Πιθανώς έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές της για να συνεχίσει να τα κάνει και τα δύο. Ο Πούτιν έχει καταλάβει το σχέδιο και έχει αποφασίσει να παραμείνει αυτός που θα έχει την πρώτη κίνηση, μην αναμένοντας ιδιαίτερη αμερικανική αντίδραση πέραν της προφορικής. Η επόμενη κυβέρνηση θα πρέπει να δράσει, και υπάρχουν τρεις διακριτές πορείες δράσης.
Η μία είναι να εξαφανίσει τις ιδεολογικές κόκκινες γραμμές, να επιτρέψει στη Ρωσία να παραμείνει στην Κριμαία και στον Άσαντ να παραμείνει στην εξουσία στη Συρία, και να προσπαθήσει να κάνουν ρεαλιστικές συμφωνίες με τον Πούτιν – για παράδειγμα, να συμπαραταχθεί μαζί του κατά του Ισλαμικού Κράτους. Μια άλλη θα ήταν να ενεργήσει όσο το δυνατόν πιο δυναμικά τόσο στην Ουκρανία όσο και τη Συρία, διακινδυνεύοντας μια στρατιωτική σύγκρουση με τη Ρωσία, αλλά ελπίζοντας ότι ο Πούτιν θα φοβηθεί και θα απέχει. Η τρίτη επιλογή είναι να εντείνει τις οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και να περιμένει το καθεστώς Πούτιν να καταρρεύσει για οικονομικούς λόγους, αποφεύγοντας την άμεση επίδειξη δύναμης.
Ο φόβος μου είναι ότι η Κλίντον θα επιλέξει μία από τις δύο τελευταίες επιλογές ή ένα συνδυασμό αυτών. Αυτό θα επιτρέψει στον Πούτιν να εντείνει την αντι-Δυτική υστερία στη Ρωσία – και σχεδόν θα τον αναγκάσει να σηκώσει το γάντι, το συντομότερο δυνατόν, πριν η Ρωσία καταρρεύσει οικονομικά. Έχει αποδειχθεί πολλές φορές ότι ο ίδιος δεν έχει όπισθεν. Πρόσφατο τελεσίγραφό του προς τις ΗΠΑ είναι απόδειξη ότι αυτός είναι πρόθυμος να παίξει το παιχνίδι της κλιμάκωσης. Μια στρατιωτική κλιμάκωση μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ θα μπορούσε να έχει δραματικές συνέπειες για τη χώρα μου – αλλά και για τις ΗΠΑ, εάν επιτρέψουν στην κυβέρνησή τους να τις σύρει σε πόλεμο με ένα τόσο επικίνδυνο αντίπαλο.
Η Κλίντον προσπάθησε με μισή καρδιά την επιλογή της ρεάλ πολιτίκ με τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του περίφημου “reset”. Η καρδιά της όμως έλεγε άλλο, και ο Πούτιν αισθάνθηκε ότι είχε εξαπατηθεί και ότι τα καρότα που του προσφέρθηκαν δεν ήταν αληθινά ώστε να ενώσει τις δυνάμεις του με τις ΗΠΑ. Ως πρόεδρος, η Κλίντον κατά πάσα πιθανότητα δεν θα δώσει ευκαιρία σε άλλη μια προσπάθεια. Εύχομαι κάποιος να έδινε, όμως: Η Ρωσία δεν μπορεί εύκολα να εξαναγκαστεί σε μια δημοκρατική, Δυτική πορεία.
Γι ‘αυτό θα προτιμούσα έναν πιο ευέλικτο ηγέτη, εξίσου καλό με το καρότο και το μαστίγιο, για να κυβερνήσει τις ΗΠΑ. Είναι πιθανό, ωστόσο, να μην υπάρχει τέτοιος ηγέτης μεταξύ των παρόντων υποψηφίων. Ο Tραμπ είναι απρόβλεπτος, που είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να υπάρξει. Και εκεί είναι που διαφωνώ με τους περισσότερους από τους συμπατριώτες μου.
