Από τον Adriano Bosoni, ανώτερο αναλυτή του Stratfor
Για πολλές κυβερνήσεις στη Νότια Ευρώπη, το εύκολο κομμάτι μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι ο περιορισμός της μετάδοσης του COVID-19 τις επόμενες εβδομάδες.
Μετά την επιδείνωση της άμεσης υγειονομικής κρίσης στην περιοχή, το δεύτερο εξάμηνο του έτους θα ακολουθήσουν πολύ μεγαλύτερα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Οι χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία θα βιώσουν βαθιά ύφεση και σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις θα επιδεινωθούν από την επιστροφή της πολιτικής αστάθειας και την ενίσχυση των εθνικιστικών κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Βαθιά ύφεση
Οι περισσότερες, αν όχι όλες, χώρες της Νότιας Ευρώπης θα βρίσκονται σε ύφεση φέτος λόγω των μέτρων της καραντίνας για τον περιορισμό του COVID-19. Πολλές οικονομίες στην περιοχή είχαν ήδη παρουσιάσει επιβράδυνση και πριν από την πανδημία. Το τέταρτο τρίμηνο του 2019, η οικονομία της Γαλλίας υποχώρησε κατά 0,1%, η Ιταλία κατά 0,3% και η Ελλάδα κατά 0,7%. Χώρες όπως η Ισπανία (+0,5%) και η Πορτογαλία (+0,7%) σημείωσαν κάποια ανάπτυξη, αλλά ήταν αδύναμη.
Τα στοιχεία για το πρώτο τρίμηνο του 2020 θα είναι αρνητικά, αλλά εκείνα του δεύτερου τριμήνου θα είναι χειρότερα. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης εισήγαγαν τον Μάρτιο σκληρότερα μέτρα καραντίνας, πράγμα που σημαίνει ότι η κανονική οικονομική δραστηριότητα του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου θα μετριάσει κάπως τον αντίκτυπο του COVID-19 κατά το πρώτο τρίμηνο. Ωστόσο, με τα μέτρα καραντίνας σε πλήρη ισχύ τον Απρίλιο και με την προοδευτική άρση των μέτρων που ενδεχομένως θα ξεκινήσουν τον Μάιο, το δεύτερο τρίμηνο πιθανότατα θα παρουσιάσει βαθύτερη μείωση του ΑΕΠ στη Νότια Ευρώπη.
Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε την ακριβή διάρκεια και το βάθος της ύφεσης, καθώς θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της μετάδοσης και την προοδευτική άρση των απαγορεύσεων. Αλλά επειδή πολλές εταιρείες έκλεισαν στη διάρκεια της καραντίνας και εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους, η παραγωγή, η κατανάλωση και οι επενδύσεις πιθανότατα θα παραμείνουν αδύναμες το τρίτο και ενδεχομένως ακόμη και το τέταρτο τρίμηνο του 2020.
Υψηλότερη ανεργία
Στη Νότια Ευρώπη, τα ποσοστά ανεργίας μειώθηκαν σταθερά από την κορύφωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις αρχές του 2010. Στις αρχές του 2020, η ανεργία ήταν κάτω από 10% στην Πορτογαλία, τη Γαλλία και την Ιταλία, και περίπου 14% στην Ισπανία και 16% στην Ελλάδα. Αλλά αυτά τα ποσοστά θα αυξηθούν σημαντικά τους επόμενους μήνες, επειδή πολλοί από τους εργαζόμενους που έχασαν τη δουλειά τους ή τέθηκαν σε αναστολή στη διάρκεια της καραντίνας δεν θα βρουν άμεση απασχόληση μόλις περάσει η έξαρση.
Τα μέτρα καραντίνας κατέστρεψαν εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην Ευρώπη. Στην Ισπανία, σχεδόν 900.000 θέσεις εργασίας (σε εργατικό δυναμικό περίπου 23 εκατομμυρίων) χάθηκαν μεταξύ απολύσεων και αναστολών μόνο το δεύτερο μισό του Μαρτίου. Στη Γαλλία, στις αρχές Απριλίου σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια εργαζόμενοι (σε ένα εργατικό δυναμικό περίπου 30 εκατομμυρίων) είναι με κρατικές επιδοτήσεις. Στην Πορτογαλία, μέχρι τέλος Μαρτίου, οι εταιρείες ζήτησαν κρατική άδεια για την απόλυση περισσότερων από 500.000 εργαζομένων (σε εργατικό δυναμικό κάτω των 6 εκατομμυρίων). Τα επιδόματα ανεργίας και οι κρατικές επιχορηγήσεις δεν αποτελούν πλήρη υποκατάστατο του μισθού, γεγονός που μειώνει την ικανότητα των εργαζομένων για κατανάλωση, αποδυναμώνοντας περαιτέρω την οικονομία.
Υψηλότερα επίπεδα ελλείμματος και χρέους
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν διοχετεύσει τεράστια ποσά στην οικονομία με τη μορφή κρατικών δανείων για εταιρείες, καθυστερήσεις στις πληρωμές φόρων για τα νοικοκυριά και βοήθεια στους εργαζόμενους που έχασαν τη δουλειά τους. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των μέτρων θα χρηματοδοτηθεί με την ανάληψη πρόσθετου χρέους. Μέχρι στιγμής, οι νοτιοευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατάφεραν να πάρουν νέο χρέος με χαμηλά επιτόκια, εν μέρει λόγω της παρέμβασης της ΕΚΤ στις αγορές χρεογράφων. Αλλά όταν η μετάδοση του COVID-19 τελειώσει, οι χώρες αυτές θα βρεθούν με υψηλότερα επίπεδα χρέους εν μέσω βαθιάς ύφεσης.
Το ιταλικό επιχειρηματικό λόμπι Confindustria πρόσφατα υπολόγισε ότι το χρέος της χώρας θα μπορούσε να φθάσει το 147,2% του ΑΕΠ το 2020 από 134,8% το 2019. Η Goldman Sachs, στο μεταξύ, είπε ότι το χρέος της Ιταλίας θα φθάσει το 160% του ΑΕΠ φέτος. Σύμφωνα με την ελβετική Credit Suisse, το κρατικό χρέος της Ισπανίας θα φθάσει το 105,3% του ΑΕΠ το 2020 από 94,4% το 2019. Και η ιταλική τράπεζα Unicredit ανέφερε ότι το χρέος της Πορτογαλίας θα μπορούσε να φθάσει στο 145,7% από 117,6% που ήταν πριν από ένα χρόνο.
Το βασικό ερώτημα που θα προσπαθήσουν να απαντήσουν οι αγορές μετά την πανδημία είναι το αν τα επίπεδα αυτά χρέους είναι βιώσιμα. Ένα από τα σημεία που θα αναζητήσουν απαντήσεις είναι τα δημοσιονομικά ελλείμματα με την κατάσταση να μην είναι καθησυχαστική. Πριν από την υγειονομική κρίση, κάποιες χώρες της Νότιας Ευρώπης προσπαθούσαν να μειώσουν τα ελλείμματά τους κάτω από το κατώτατο όριο της ΕΕ του 3% του ΑΕΠ, με την γενικότερη πορεία να βρίσκεται προς συμμόρφωση με τα αιτήματα της Ένωσης. Ωστόσο, τα μαζικά πακέτα τόνωσης στη Νότια Ευρώπη θα οδηγήσουν σε ελλείμματα που, ανάλογα με τους υπολογισμούς, θα μπορούσαν να είναι μεταξύ 5 και 10% του ΑΕΠ το 2020 (ορισμένοι αναλυτές λένε ότι θα μπορούσαν να είναι ακόμη υψηλότερα).
Οι οίκοι αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας θα μπορούσαν να αντιδράσουν σε αυτά τα επίπεδα χρέους και ελλείμματος, υποβαθμίζοντας τις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Αυτό θα έκανε ακριβότερο τον δανεισμό για τις κυβερνήσεις και σε χώρες, όπως η Ιταλία, θα μπορούσε να φέρει το χρέος επικίνδυνα κοντά στην κατηγορία «σκουπιδιών», πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί επενδυτές δεν θα μπορούσαν να αγοράσουν ιταλικό χρέος λόγω των εσωτερικών τους κανόνων ως προς την επικινδυνότητα. Η υποβάθμιση της ποιότητας των ομολόγων θα είχε επίσης αρνητικό αντίκτυπο στο χαρτοφυλάκιο περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών που τα έχουν στην κατοχή τους – ένα πρόβλημα που είναι ιδιαίτερα έντονο στην Ιταλία, όπου οι τράπεζες διαθέτουν χρέος δισεκατομμυρίων ευρώ της κυβέρνησης.
Ένα μεγαλύτερο χρέος, σε συνδυασμό με υψηλότερο κόστος δανεισμού, θα περιόριζε επίσης το περιθώριο των κυβερνήσεων της Νότιας Ευρώπης για εσωτερικές δαπάνες, διότι ένα σημαντικό μέρος των δημοσίων εσόδων θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την εξυπηρέτηση του χρέους. Με την πάροδο του χρόνου, οι εθνικές κυβερνήσεις ενδέχεται να πρέπει να εισαγάγουν περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων για να αυξήσουν τα κρατικά έσοδα και να μειώσουν το έλλειμμα τους, περιορίζοντας την δυνατότητα εξόδου από την ύφεση.
Η οικονομική κρίση θα δημιουργήσει επίσης προβλήματα στις τράπεζες που κατέχουν ιδιωτικό χρέος. Τα τελευταία χρόνια, οι τράπεζες στη Νότια Ευρώπη έχουν μειώσει την έκθεσή τους σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια με ταχείς ρυθμούς. Ωστόσο, ο κίνδυνος των νοικοκυριών και των εταιρειών που δεν θα μπορούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους θα αυξηθεί παράλληλα με την αύξηση της ανεργίας και τη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Τα τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ με τον υψηλότερο δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων βρίσκονται όλα στο Νότο: η Ελλάδα, η Κύπρος, η Πορτογαλία και η Ιταλία.
Άλλο ένα εθνικιστικό κύμα;
Η κρίση του COVID-19 έφερε προσωρινή πολιτική σταθερότητα σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Οι πολιτικοί σε όλη την Ένωση έβαλαν στην άκρη τις ιδεολογικές τους διαφορές για να στηρίξουν τα έκτακτα μέτρα, αυξάνοντας τη δημοτικότητα πολλών κυβερνήσεων. Αλλά όταν το χειρότερο μέρος της υγειονομικής κρίσης τελειώσει, οι προϋπάρχουσες πολιτικές διαφωνίες θα επιστρέψουν. Και οι κυβερνήσεις που ήταν είτε εύθραυστες (όπως της Ιταλίας) είτε μη δημοφιλείς (όπως της Γαλλίας) θα δουν τα παλιά τους προβλήματα να επιστρέφουν. Μόλις περάσει η έκτακτη ανάγκη, το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών θα ξεκινήσει καθώς τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα εστιάσουν την κριτική τους στα πράγματα που οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να είχαν κάνει διαφορετικά. Εθνικιστικά και ευρωσκεπτικιστικά κόμματα στο νότο θα επιτεθούν στις χώρες του Βορρά λόγω της έλλειψης αλληλεγγύης, επικρίνοντας την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αργή αντίδρασή της στην κρίση.
Τα μέτρα λιτότητας θα μπορούσαν να περιπλέξουν περαιτέρω την πολιτική κατάσταση. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του 2010, οι περισσότερες κυβερνήσεις που έκαναν μη δημοφιλείς περικοπές δαπανών τιμωρήθηκαν από τους ψηφοφόρους στις επόμενες εκλογές. Η κρίση συνέβαλε επίσης στην εμφάνιση αντισυστημικών κομμάτων, μερικά από τα οποία είχαν θέσεις κατά της μετανάστευσης και κατά της ΕΕ. Μέχρι στιγμής, τα εθνικιστικά κόμματα, όπως η Λίγκα στην Ιταλία και η Εθνική Συσπείρωση της Γαλλίας παλεύουν να επωφεληθούν από την πανδημία του κορονοϊού. Ωστόσο, αυτά τα κόμματα ακμάζουν σε περιόδους ύφεσης, πράγμα που σημαίνει ότι η πόρτα θα είναι ανοιχτή για τα υπάρχοντα ή νέα κόμματα που θα εμφανιστούν ως αποτέλεσμα της νέας οικονομικής κρίσης που μόλις αρχίζει να ξεκινά στην Ευρώπη.
Δημοσιεύθηκε στον ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 18/4/2020
Υπεύθυνη διαχείρισης για την Ελλάδα: Δέσποινα Συριοπούλου
