Απίθανο το “polexit”-Ανάλυση του Stratfor.
Απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου της Πολωνίας που αμφισβητεί την υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρές οικονομικές και πολιτικές κυρώσεις από τις Βρυξέλλες, όχι όμως την έξοδο της Βαρσοβίας από την Ένωση. Στις 7 Οκτωβρίου, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας απεφάνθη ότι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) δεν έχει την εξουσία να παρεμβαίνει στις αποφάσεις της πολωνικής κυβέρνησης για το δικαστικό σώμα. Είπε επίσης ότι το πολωνικό σύνταγμα υπερισχύει των ευρωπαϊκών νόμων σε θέματα που δεν έχουν ανατεθεί ρητά από τα κράτη μέλη στην Ένωση, όπως η εσωτερική οργάνωση της δικαιοσύνης.
- Η απόφαση ήταν απάντηση σε ερώτημα που υπέβαλε η πολωνική κυβέρνηση σχετικά με το αν το ΔΕΕ έχει την εξουσία να παρεμβαίνει στις μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης στη Δικαιοσύνη. Νωρίτερα φέτος, το ΔΕΕ έκρινε ότι ορισμένες από τις μεταρρυθμίσεις της Πολωνίας αποδυναμώνουν την ανεξαρτησία της πολωνικής δικαιοσύνης και παραβιάζουν τους ευρωπαϊκούς κανόνες, ζητώντας από την Βαρσοβία την απόσυρσή τους.
- Στις 7 Οκτωβρίου, ο Πολωνός υπουργός Δικαιοσύνης Zbigniew Ziobro δήλωσε ότι η απόφαση “επιβεβαίωσε την υπεροχή του πολωνικού Συντάγματος έναντι του δικαίου της ΕΕ και των πολιτικών αποφάσεων του ΔΕΕ” και ότι “έθεσε τα συνταγματικά όρια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της επιτρεπόμενης παρέμβασης της ΕΕ σε πολωνικές υποθέσεις”.
- Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν κατηγορήσει την πολωνική κυβέρνηση ότι αυξάνει τον έλεγχο της Δικαιοσύνης της χώρας. Η πολωνική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στη μείωση της αναποτελεσματικότητας και της διαφθοράς στο δικαστικό σύστημα. Οι Βρυξέλλες έχουν επίσης κατηγορήσει τη Βαρσοβία ότι αυξάνει την πολιτική πίεση στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και ότι περιορίζει τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ στη χώρα.
Η απόφαση από μόνη της δεν αλλάζει άμεσα την κατάσταση της Πολωνίας στην ΕΕ. Η Βαρσοβία θα έχει περιθώριο να αποφασίσει πότε, πώς και αν θα αμφισβητήσει αποφάσεις και κανόνες της ΕΕ. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας σηματοδοτεί μια απότομη κλιμάκωση των διαφορών μεταξύ της ΕΕ και της Πολωνίας, διότι το πολωνικό δικαστήριο αμφισβητεί δύο από τους πυλώνες της έννομης τάξης της ΕΕ: την υπεροχή του δικαίου της ΕΕ έναντι του εθνικού δικαίου και την υπεροχή του ΔΕΕ έναντι των εθνικών δικαστηρίων. Ωστόσο, η πραγματική παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων θα συμβεί μόνο εάν η πολωνική κυβέρνηση χρησιμοποιήσει την απόφαση για να αγνοήσει τις αποφάσεις του ΔΕΕ ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Βαρσοβία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την απειλή ότι θα αγνοήσει το ευρωπαϊκό δίκαιο ως μοχλό πίεσης στις διαπραγματεύσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση για θέματα που εκτείνονται από τις αμφιλεγόμενες δικαστικές μεταρρυθμίσεις της Πολωνίας έως την έγκριση ευρωπαϊκών επιδοτήσεων και δανείων που θα βοηθήσουν τη Βαρσοβία να αντιμετωπίσει την πανδημία του COVID-19.
- Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου θα τεθεί σε ισχύ μόνο αφού η πολωνική κυβέρνηση τη δημοσιεύσει στην επίσημη εφημερίδα, γεγονός που δίνει στη Βαρσοβία κάποιο χρόνο για να σχεδιάσει τα επόμενα βήματά της.
- Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, τα συνταγματικά δικαστήρια σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ιταλία έχουν επίσης αμφισβητήσει την υπεροχή του δικαίου της ΕΕ έναντι του εθνικού δικαίου. Ωστόσο, οι υποθέσεις αυτές δεν δημιούργησαν ουσιαστικά προβλήματα επειδή το Βερολίνο και η Ρώμη επέλεξαν να συμμορφωθούν με τους ευρωπαϊκούς κανόνες και τις αποφάσεις του ΔΕΕ παρά τη θέση των δικών τους δικαστηρίων.
Τις επόμενες εβδομάδες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να παγώσει τη χρηματοδότηση, προσπαθώντας να απομονώσει πολιτικά την Πολωνία, οι όποιες, ωστόσο, αποφάσεις σχετικά με την συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ θα είναι τελικά στα χέρια της Βαρσοβίας. Ως αντίποινα για την αμφισβήτηση των ευρωπαϊκών αρχών από τη Βαρσοβία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να αναστείλει την παροχή δις ευρώ από τα ταμεία συνοχής και γεωργίας που προβλέπονται στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για την Πολωνία. Οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν επίσης να συνεχίσουν να καθυστερούν την έγκριση των σχεδίων της Βαρσοβίας για δαπάνες δισεκατομμύρια ευρώ σε κονδύλια από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ για τον COVID-19. Η Επιτροπή θα μπορούσε επίσης να ζητήσει την αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου της Βαρσοβίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αν και αυτό θα απαιτούσε την ομόφωνη στήριξη των υπόλοιπων κρατών μελών (και ορισμένες κυβερνήσεις της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ενδέχεται να μπλοκάρουν ένα τέτοιο αίτημα σε ένδειξη αλληλεγγύης προς την Πολωνία). Όμως, ενώ κάθε μία από αυτές τις ενέργειες θα ήταν επώδυνη για την Πολωνία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει την εξουσία να αποβάλει τη Βαρσοβία από την Ένωση. Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές συνθήκες, οι χώρες μπορούν να εγκαταλείψουν το μπλοκ αν το επιλέξουν (όπως έκανε το Ηνωμένο Βασίλειο το 2020), η Ευρωπαϊκή Ένωση όμως δεν μπορεί να διώξει κανένα κράτος μέλος. Κατά συνέπεια, η έξοδος της Πολωνίας από την Ένωση θα συμβεί μόνο εάν η πολιτική και οικονομική απομόνωση της Βαρσοβίας γίνει τόσο σοβαρή, ώστε η πολωνική κυβέρνηση να αποφασίσει να αποχωρήσει με δική της πρωτοβουλία. Το πάγωμα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης ΕΕ θα έφερνε την Πολωνία πιο κοντά σε ένα τέτοιο σενάριο, αν και θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να υλοποιηθεί το οικονομικό άλγος. Επιπλέον, οι περισσότεροι Πολωνοί ψηφοφόροι υποστηρίζουν την ένταξη στην ΕΕ, πράγμα που σημαίνει ότι οι επόμενες γενικές εκλογές στην Πολωνία (οι οποίες είναι προγραμματισμένες για τα μέσα του 2023) θα μπορούσαν να αποφέρουν μια πιο φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση που θα μείωνε τις πιθανότητες ενός λεγόμενου “Polexit”.
- Σε απάντηση στην απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε στις 7 Οκτωβρίου ότι “δεν θα διστάσει να κάνει χρήση των εξουσιών της βάσει των συνθηκών, προκειμένου να διασφαλίσει την ομοιόμορφη εφαρμογή και την ακεραιότητα του δικαίου της Ένωσης”.
- Στις 8 Οκτωβρίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Heiko Maas δήλωσε ότι η Πολωνία πρέπει να εφαρμόσει “πλήρως και ολοκληρωτικά” το δίκαιο της ΕΕ. Ο Γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Clement Beaune καταδίκασε επίσης την απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου ως “επίθεση κατά της ΕΕ”.
- Σε ανάρτησή του στο Facebook στις 8 Οκτωβρίου, ο Πολωνός πρωθυπουργός Mateusz Morawiecki έγραψε ότι “η θέση της Πολωνίας είναι και θα είναι στην ευρωπαϊκή οικογένεια των εθνών” και περιέγραψε την είσοδο της Πολωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 ως “ένα από τα κορυφαία γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών”.
*Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής 17/10/2021
Υπεύθυνη διαχείρισης για την Ελλάδα: Δέσποινα Συριοπούλου
