Οι προοπτικές των τουρκικών επιδιώξεων και οι κίνδυνοι.
Η αμερικανική εταιρεία stratfor δημοσιεύει μια εκτενή ανάλυση για την «Σύγχρονη γεωπολιτική της Τουρκίας», κάνοντας αρχικά μια ιστορική αναδρομή, μεταβαίνοντας στην συνέχεια στον 20ο αιώνα και στις ευκαιρίες και τους περιορισμούς για τη χώρα. Ο ΤτΚ από αυτή την εβδομάδα και για τις δυο επόμενες φιλοξενεί τρεις βασικές ενότητες της εν λόγω αναλυτικής παρουσίασης της Τουρκίας.
Από τον ΤτΚ
Οι μελλοντικές γεωπολιτικές παρορμήσεις της Τουρκίας θα βασίζονται στην επιδίωξη των βασικών της συμφερόντων. Αντί να καθορίζονται από συγκροτημένα μπλοκ, όπως αυτά αναπτύσσονται στον πολυπολικό κόσμο, η Τουρκία θα ελίσσεται εντός και μεταξύ τους, ευθυγραμμιζόμενη με κάποιο συγκεκριμένο μπλοκ μόνο αν τα συμφέροντά του συμπίπτουν με τα δικά της. Για τον σκοπό αυτό, η Άγκυρα θα λάβει αδύναμη ή διφορούμενη θέση στις αντιπαραθέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας και ΗΠΑ-Κίνας, εκτός εάν οι συγκρούσεις αυτές απειλούν τη δική της ενότητα, παράγουν κενά ισχύος στα σύνορά της, απειλούν την πρόσβαση στις αγορές ή δημιουργούν την προοπτική μιας πολυμέτωπης πρόκλησης για την ίδια την Τουρκία.
Στο εσωτερικό, ο τουρκικός εθνικισμός θα εξελιχθεί για να αντιμετωπίσει τις ιδεολογικές και κοινωνικές προκλήσεις του 21ου αιώνα. Ο κεμαλισμός, η κοσμική ιδεολογία που βοήθησε στη δημιουργία του τουρκικού κράτους μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό ολοκληρώσει τον κύκλο του, με όλο και λιγότερους Τούρκους να ανησυχούν για την ισλαμική επιρροή, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί ο τουρκικός εθνικισμός, συμπεριλαμβάνοντας περισσότερα στοιχεία του Ισλάμ. Ταυτόχρονα όμως, ένας καλύτερα μορφωμένος πληθυσμός που είναι πιο συνδεδεμένος με τον κόσμο θα περιορίσει την υπερβολική ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Ως εκ τούτου, ο εξισλαμισμός θα περιγραφεί ως μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης έναντι ενός αυστηρά κοσμικού κράτους και όχι ως επιστροφή σε ένα ισλαμιστικό αυταρχικό παρελθόν.
Αλλά με τον ισλαμο-εθνικισμό στον ιδεολογικό πυρήνα της χώρας, το τουρκικό πολιτικό σύστημα είναι απίθανο να ενσωματώσει τους θρησκευτικά διαφορετικούς Κούρδους. Αντ’ αυτού, οι Κούρδοι θα βιώσουν κύκλους ανοχής και καταπίεσης- οι περίοδοι ανοχής θα περιλαμβάνουν πιθανότατα κυβερνητικές πιέσεις για αφομοίωση, και όταν οι Κούρδοι αντισταθούν σε αυτές τις προσπάθειες, η Τουρκία θα επιστρέψει στην καταπίεση μέχρι να καταλαγιάσει η σκόνη, ξεκινώντας εκ νέου τον ίδιο κύκλο.
Επειδή η Τουρκία δεν θα μπορέσει να δώσει λύση στην κουρδική πρόκληση στο εσωτερικό της, θα πρέπει την ίδια στιγμή να δώσει προτεραιότητα σε στρατηγικές που εμποδίζουν τη δημιουργία κουρδικού κράτους σε οποιονδήποτε από τους γείτονές της. Αυτό θα σημαίνει ότι θα έρθει σε περιφερειακή συνεννόηση με τις δυνάμεις που θα μπορούσαν να επιτρέψουν, σκόπιμα ή όχι, ένα κουρδικό κράτος, όπως η Συρία, το Ιράν, το Ιράκ, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Όλες αυτές οι συνεννοήσεις θα γίνουν και μέσω διπλωματίας και με τη βία. Δεδομένου ότι το Ιράν, το Ιράκ και η Συρία αντιτίθενται επίσης σε ένα κουρδικό κράτος, η Τουρκία θα χρησιμοποιήσει τις διπλωματικές διασυνδέσεις μαζί τους για να συντονίσει τη δράση της κατά των κουρδικών αποσχιστικών κινήσεων και της παραστρατιωτικής δράσης. Αλλά αν αυτές οι χώρες αποδειχθούν πολύ αδύναμες για να είναι αποτελεσματικοί εταίροι, η Τουρκία θα καταφύγει στη στρατιωτική βία. Βραχυπρόθεσμα, οι στρατιωτικές δυνάμεις θα πρέπει να ελιχθούν γύρω από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία, οι οποίες δεν θέλουν να δουν την Τουρκία να επεκτείνεται στο Ιράν, το Ιράκ ή τη Συρία. Αλλά καθώς τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ρωσία θα επικεντρώνονται περισσότερο σε άλλες παγκόσμιες προτεραιότητες, είναι επίσης πιθανό να αποσυρθούν από την περιοχή, γεγονός που θα δώσει στην Τουρκία μεγαλύτερη ελευθερία να δράσει εναντίον των Κούρδων. Η Τουρκία θα παρακολουθήσει επίσης προσεκτικά την εξομάλυνση του εδαφικού επεκτατισμού. Εάν η πολυπολική παγκόσμια τάξη τον επιτρέψει, η Άγκυρα μπορεί να μπει στον πειρασμό να μετατρέψει τις τρέχουσες ρυθμιστικές ζώνες της στη Συρία και το Ιράκ σε κατεχόμενα εδάφη, δημοκρατίες μεσολάβησης ή ακόμη και σε τουρκικό έδαφος, εάν μια τέτοια τακτική θα της επιτρέψει να αποτρέψει τον σχηματισμό ενός κουρδικού κράτους.
Πέρα από το κουρδικό ζήτημα, η Τουρκία πρέπει να έχει πρόσβαση σε ξένη ενέργεια, αγαθά και πόρους, γεγονός που αναπόφευκτα θα περιλαμβάνει την προμήθεια τέτοιων εισαγωγών από χώρες που βρίσκονται σε αντιπαλότητα ή και σε πόλεμο μεταξύ τους. Για παράδειγμα, τα δυτικά καθεστώτα κυρώσεων ενδέχεται να κλιμακωθούν τα επόμενα χρόνια, ιδίως σε περίπτωση κρίσης με την Κίνα ή περαιτέρω κλιμάκωσης των εντάσεων με τη Ρωσία, και οι κυρώσεις αυτές θα έχουν ως στόχο να εμποδίσουν έθνη, όπως η Τουρκία να εισάγουν αγαθά από χώρες-στόχους. Η Τουρκία, ωστόσο, θα αντισταθεί σε αυτές τις πιέσεις, χρησιμοποιώντας τη μεσαία θέση της για να κερδίσει εξαιρέσεις και παραχωρήσεις από τους δυτικούς συμμάχους της, συνεργαζόμενη πλήρως μόνο εάν η Δύση αντισταθμίσει τις οικονομικές επιπτώσεις αυτών των εμπορικών περικοπών. Στο πλαίσιο αυτού του μοτίβου, οι σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ θα παραμείνουν ρεαλιστικές, αν και τεταμένες: η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα επιτρέψει στην Τουρκία να εισέλθει στο μπλοκ όσο οι ιδεολογικές και πολιτικές επιδιώξεις της υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς της, αλλά επίσης ούτε και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα χρησιμοποιήσει το οικονομικό της βάρος εναντίον της Τουρκίας για να επιβάλει δυνητικά αποσταθεροποιητικές πολιτικές αλλαγές στο εσωτερικό της χώρας. Επίσης, η Τουρκία θα αντισταθεί στην πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εκδημοκρατιστεί, θεωρώντας την ένταξη στο μπλοκ ως ασθενέστερη επιταγή σε σχέση με τη διατήρηση της εσωτερικής πολιτικής σταθερότητας.
Τέλος, η Τουρκία θα χρησιμοποιήσει τόσο τη θέση της στο ΝΑΤΟ όσο και την ανεξαρτησία της από αυτό για να αποφύγει να εμπλακεί σε επιζήμιες εξωτερικές συγκρούσεις. Υποθετικοί πόλεμοι, όπως μια κινεζική εισβολή στην Ταϊβάν ή ένας πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν, είναι απίθανο να ωθήσουν την Τουρκία να ενταχθεί στους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, εκτός αν πρόκειται για άμεσες απειλές κατά της τουρκικής ασφάλειας. Ωστόσο, η συμμετοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ θα συμβάλει στην αποτροπή της ιρανικής, ελληνικής ή ρωσικής επιθετικότητας, πράγμα που σημαίνει ότι η Άγκυρα δεν θα εγκαταλείψει τη συμμαχία με δική της πρωτοβουλία. Η Τουρκία θα χρησιμοποιήσει επίσης τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ για να διασφαλίσει ότι, όταν διεκδικεί τα δικά της συμφέροντα, η αντίδραση της Δύσης θα παραμείνει διπλωματική και οικονομική και όχι στρατιωτική. Συνοπτικά, η Τουρκία σπάνια θα ευθυγραμμιστεί πλήρως με ή ενάντια στα συμφέροντα του ΝΑΤΟ.
Αλλά ακόμη και αν αυτή η προσέγγιση του πολυπολικού κόσμου φαίνεται να ελαχιστοποιεί τους κινδύνους, η Άγκυρα θα εκτιμά κατά καιρούς λανθασμένα τις αλλαγές στο παγκόσμιο στρατηγικό περιβάλλον, γεγονός που θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες ως αποτέλεσμα. Η ισλαμοτουρκική ιδεολογία της θα δεσμεύσει τις κυβερνήσεις της σε αντι-κουρδικές πολιτικές που κατά καιρούς θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν δυτικές κυρώσεις ή να προκαλέσουν στρατιωτικές αντιπαραθέσεις για τις οποίες η χώρα δεν είναι προετοιμασμένη. Η ίδια αυτή ιδεολογία θα οδηγήσει επίσης σε οικονομικές πολιτικές που μπορεί να μην είναι συγχρονισμένες με τις πιο ορθόδοξες προσεγγίσεις, αφήνοντας την Τουρκία σε μεγαλύτερο χρέος και πιο εκτεθειμένη σε υφέσεις του παγκόσμιου μακροοικονομικού περιβάλλοντος. Ο πολιτικός της συγκεντρωτισμός στο εσωτερικό της χώρας δεν θα είναι επίσης απόλυτα δημοφιλής και κατά καιρούς θα προκαλέσει αναταραχές, διαμαρτυρίες και εκτεταμένη βία. Τέτοιες αναταραχές θα μπορούσαν να γίνουν αρκετά σοβαρές, ώστε να επηρεάσουν την τουρκική οικονομία ή να αποδιοργανώσουν την κυβέρνηση, οδηγώντας ενδεχομένως σε παρατεταμένες περιόδους εσωτερικής σταθερότητας που θα την δυσκόλευαν να διεκδικήσει την εξωτερική της πολιτική.
Η πολυπολική ισορροπία της Τουρκίας θα εξαρτηθεί από την επιτυχή πορεία μεταξύ των ανταγωνισμών και των πολέμων των μεγάλων δυνάμεων, αλλά οι ιδεολογικές τάσεις της θα σαμποτάρουν κατά καιρούς αυτή την ισορροπία. Αυτή η ιδεολογική αντίφαση με την ορθόδοξη στρατηγική φαίνεται απίθανο να δημιουργήσει μια πολύ μεγάλη κρίση για να ισορροπήσει το σύγχρονο τουρκικό κράτος, αλλά θα οδηγήσει σε σημαντικές οπισθοδρομήσεις και σε συμπεριφορά που κάποιοι θα θεωρήσουν ως αλλοπρόσαλλη. Όσο απίθανη και αν είναι, αυτή η αντίφαση ενέχει έναν χαμηλό, μακροπρόθεσμο κίνδυνο σοβαρής αποσταθεροποίησης στην Τουρκία, που θα μπορούσε να ξεκινήσει έναν ακόμα κύκλο κατάρρευσης, εξυγίανσης και ευθυγράμμισης.
Δημοσιεύθηκε στις 13/8
Υπεύθυνη Διαχείρισης: Δέσποινα Συριοπούλου
